اطلاعات عمومی

هفته نامه سلامت - محبوبه ریاستی: «نشانگان پای بی‌قرار نوعی اختلال خواب است که در آن، فرد مبتلا دچار احساس ناخوشایند در پاها می‌شود و آن را به صورت احساس گزگز، مورمور، سوزش، درد و کشش یا حرکت حشرات روی پوست توصیف می‌کند و برای کاهش حس ناچار است پای خود را تکان دهد یا بکشد...»

این را دکتر حامد محمدی‌کنگرانی، روان‌پزشک و عضو کمیته رسانه انجمن روان‌پزشکان ایران، درباره «نشانگان پای بی‌قرار» می‌گوید؛ سندرومی که علل بروز و راه‌های درمان و پیشگیری از آن را زیر ذره‌بین برده‌ایم.

 

معمولا فرد این احساس ناخوشایند را در نرمه ساق پاهای خود دارد ولی ممکن است در هر جای اندام تحتانی از مچ پا گرفته تا ران نیز این احساس را داشته باشد. معمولا زمانی که بیمار دراز می‌کشد یا برای مدت طولانی می‌نشیند، این احساس ناخوشایند را دارد. فردی که دچار این حالت می‌شود، ناچار پای خود را حرکت می‌دهد. حرکت پاها، راه رفتن، مالش یا ماساژ پاها یا خم کردن زانوها به طور موقت تا حدی علائم را کاهش می‌دهد، اما بی‌تحرکی و استراحت، باعث تشدید علائم نشانگان می‌شود. این بیماران معمولا در به خواب رفتن دچار مشکل هستند و بهترین خواب را در انتهای شب و ساعت‌های صبح تجربه می‌کنند. از آنجا که این افراد خواب کافی را تجربه نکرده‌اند، ممکن است در طول روز خواب‌آلود باشند.

علت قطعی آن معلوم نیست. احتمال دارد مشکل مربوط به ماده‌ای به‌نام دوپامین باشد. دوپامین یک ماده شیمیایی است که در بدن تولید می‌شود و برای ارتباط بین برخی سلول‌ها در مغز لازم است. برای تولید دوپامین، آهن لازم است، بنابراین کمبود آهن می‌تواند تولید این ماده را مختل کند. برخی داروها ممکن است علائم نشانگان پای بی‌قرار ایجاد کنند، مانند بعضی داروهای سرماخوردگی، داروهای معده، داروهای ضدافسردگی و... همچنین شکلات، نیکوتین، الکل یا هر ماده‌ای که کافئین داشته باشد مانند قهوه، چای و کولاها می‌توانند علائم این اختلال را تشدید کنند.

بعضی افراد دچار بیماری پای بی‌قرار هیچ مشکل طبی دیگری ندارند، ولی ممکن است افراد دیگری در خانواده مثل برادر، خواهر، مادر، پدر و فرزندان نیز درگیر این بیماری باشند؛ یعنی بیماری می‌تواند ژنتیکی باشد که در این صورت به آن «فرم اولیه» می‌گویند و معمولا در سنین قبل از ۵۰ سالگی شروع می‌شود.

 

 

زیرا پا هنگام خواب حرکتی ندارد و ساکن است.

معمولا با بالا رفتن، سن عضلات بدن تحلیل می‌روند. از طرفی، افراد مسن تحرک کمتری دارند در نتیجه بیشتر دچار این مشکل می‌شوند.

بله، افرادی که ناراحتی اعصاب دارند یا افسرده هستند بیشتر مستعد این بیماری‌اند. البته کمبود آهن و کم‌خونی نیز در تشدید این بیماری موثر است. به‌هرحال اگر فشار روانی مدیریت نشود می‌تواند بیماری را تشدید کند. اگر نشانگان پای بی‌قرار با رعایت بهداشت خواب و مدیریت استرس درمان نشود، فرد باید تحت‌درمان دارویی قرار بگیرد.

بله، معمولا مصرف الکل و سیگار باعث بروز علائم نشانگان پای بی‌قرار می‌شود و برای خواب مضر است. نیکوتین موجود در سیگار هم علائم نشانگان را بدتر می‌کند. به همین دلیل بهتر است از مصرف سیگار، قلیان و هر نوع محصول دخانی دیگر خودداری کنید.

بله، این بیماری ارتباط تنگاتنگی با سلامت بدن دارد؛ یعنی اگر ذهن و جسم سالم باشد، امکان ابتلا به این بیماری کم می‌شود. از طرفی، از بین همه ویتامین‌ها کمبود ویتامین B6 بیشتر می‌تواند فرد را مستعد ابتلا به این نشانگان کند، بنابراین کمبود این ویتامین را جدی بگیرید زیرا آثار کمبود این ویتامین فقط زردرویی و بی‌حالی نیست و ممکن است به بی‌قراری پاها نیز منجر شود.

معمولا خانم‌ها بیشتر از آقایان به این بیماری دچار می‌شوند و طول درمانشان هم بیشتر است. به جز استرس، علائم دیگری مثل بی‌تحرکی، کمبود ویتامین و اعتیاد هم در رده‌های بعدی مهم‌ترین دلایل این بیماری قرار می‌گیرند. به همین دلیل روش درمان این بیماری هم شامل 3 گروه تغذیه‌ای، دارویی و ورزش است.

بله، معمولا برخی از خانم‌ها در زمان بارداری‌‌شان ممکن است به‌دلیل افزایش وزن یا کمبود آهن دچار این مشکل شوند که حتما باید آن را با پزشک خود در میان بگذارند و اگر نتوانستند به‌دلیل بارداری قرص مصرف کنند حتما با ورزش و ماساژ درد خود را تسکین دهند.

خیلی زیاد! بدن انسان برای حمل اکسیژن به آهن نیاز دارد. کمبود این ماده‌ معدنی در رساندن اکسیژن به سلول‌های بدن، اختلال ایجاد می‌کند و باعث خستگی و کسالت می‌شود. زمانی که میزان آهن در بدن کافی نباشد، می‌تواند به نشانگان پاهای بی‌قرار یا تشدید علائم آن منجر شود. بهترین منابع غذایی آهن در مواد غذایی حیوانی مانند گوشت قرمز، ماهی‌ها و گوشت پرندگان است. این مواد غذایی حاوی آهن هستند که به خوبی جذب بدن می‌شود. توجه داشته باشید جگر مرغ، گوشت گاو و گوشت بوقلمون نیز سرشار از آهن هستند. از بین منابع غذایی گیاهی آهن می‌توان به لوبیاها، عدس، اسفناج و کشمش اشاره کرد. لازم به ذکر است بدن فقط 20-2 درصد آهن موجود در این مواد غذایی را جذب می‌کند. در واقع، جذب آهن مواد غذایی غیرحیوانی به اندازه‌ مواد غذایی حیوانی نیست.

10 فرمان پای بی‌قرار
  
1. سعی کنید قبل از خواب پاهای خود را ورزش دهید زیرا انجام کمی حرکات کششی قبل از خواب می‌تواند مفید باشد. برای کشش ساق پا، پای چپتان را بکشید و عقب ببرید و پای راستتان را از زانو کمی خم کنید و جلو بیاورید. می‌توانید دستانتان روی ران پای راست یا دیوار قرار دهید. این حرکت را برای پای دیگر خود تکرار کنید. کشش ساق پا باعث می‌شود بتوانید مدت بیشتری بنشینید.

2. حمام کردن با آب گرم قبل از خواب، باعث آرامش و راحت‌تر خوابیدن شما می‌شود. همچنین علائم نشانگان پای بی‌قرار را کاهش می‌دهد.

3. مصرف قهوه، چای، کاکائو و نوشابه سیاه به علت داشتن کافئین باعث می‌شود کمی احساس انرژی و شادابی کنید، ولی علائم نشانگان پای بی‌قرار را بدتر می‌کند، حتی بعد از گذشت چند ساعت. به همین دلیل سعی کنید قبل از خواب مواد کافئین‌دار ننوشید.

4. حوله گرم یا سرد روی پاهایتان بگذارید تا متوجه شوید کدام یک احساس بهتری به شما می‌بخشد زیرا هر نوع تغییر دمایی می‌تواند تسکین‌دهنده باشد. ورزش متعادل (نه کم و نه زیاد) طی روز باعث می‌شود در شب خواب بهتری داشته باشید؛ مثل پیاده‌روی، آهسته دویدن، بلند کردن وزنه و هر ورزش دیگری که از آن لذت می‌برید.

5. ورزش باعث کاهش تکان‌های پا و خواب طولانی‌تر و عمیق‌تر در افراد مبتلا به نشانگان پای بی‌قرار می‌شود، اما به یاد داشته باشید نباید خیلی زیاد یا شدید ورزش کنید. ورزش شدید و طولانی به‌خصوص قبل از خواب، علائم نشانگان را بدتر می‌کند.

6. نشستن زیاد، علائم نشانگان را بدتر می‌کند، مثل وقتی که نشسته‌اید و تلویزیون تماشا می‌کنید یا در یک اتوبوس شلوغ نشسته‌اید. کارهایی که حواس شما را پرت می‌کنند، گاهی علائم نشانگان را کاهش می‌دهند؛ برای مثال می‌توانید کتاب بخوانید و...

7. وقتی پاهایتان درد می‌گیرند، حرکت دادن آنها، احساس ناراحتی را کاهش می‌دهد. گاهی نیز تکان دادن یا حرکت دادن پاها می‌تواند مفید باشد. فشار روانی و جسمی، علائم نشانگان را بدتر می‌کند.

8. با تنفس آرام و عمیق، گرفتگی عضلات خود را برطرف کنید.

9. همچنین می‌توانید قبل از خواب، در یک اتاق کم‌نور به یک موسیقی آرام گوش دهید.

هفته نامه سلامت - دکتر سید وحید شریعت*: در میان روان‌پزشکان و روان‌شناسان معمولا به بیمارانی که از اختلال روان‌پزشکی خود آگاهی ندارند و مشکل را فقط به عوامل بیرونی مربوط می‌دانند، «بیماران بی‌بصیرت» گفته می‌شود.

 

بصیرت یا بینش (insight) نزد روان‌پزشکان به معنای سطح آگاهی بیمار از بیماری اعصاب و روانی است که به آن مبتلا شده است. در روان‌پزشکی و روان‌شناسی، به بیمارانی که از اختلال روان‌پزشکی خود آگاهی ندارند و مشکل را فقط به عوامل بیرونی مربوط می‌دانند، «بیماران بی‌بصیرت» گفته می‌شود. مشکل عمده‌ای که در مواجهه با این بیماران زیاد می‌بینیم، این است که این افراد در مراجعه به پزشک و شروع درمان، با خانواده همکاری نمی‌کنند.

 

 

 

بسیاری از بیماران مثلا افراد مبتلا به پارانویید یا اسکیزوفرنی در این حیطه قرار می‌گیرند.

بیماران دوقطبی در فاز حاد شیدایی نیز نسبت به مشکل خود بینش و بصیرت ندارند و خانواده‌ها و اطرافیان آنها چالشی واقعی را هنگام شدت گرفتن بیماری تجربه می‌کنند زیرا نمی‌دانند چطور باید رفتار کنند تا همکاری بیمار برای مراجعه به پزشک و شروع درمان، جلب شود.

 

گاهی وضعیت و شرایط بیمار به حدی حاد می‌شود که خانواده باید از اورژانس یا نیروی انتظامی کمک بگیرند تا بیمار را به مراکز درمانی راهنمایی کنند اما وقتی خطر جدی وجود ندارد، می‌توان با صحبت با خود فرد دلایلی برای متقاعد کردن او برای مراجعه به پزشک پیدا کرد؛ مثلا فردی را که همزمان بی‌خوابی یا سردرد دارد، می‌توان به این بهانه روانه مطب پزشک کرد؛ یعنی هدف از مراجعه و درمان را نباید هذیان گفتن بیمار یا رفتار مشکل‌دار او معرفی کرد، بلکه باید عوارض جانبی بیماری مثل بی‌خوابی را هدف قرار داد.

 

راه دیگر این است که به مشاور مراجعه کرد و این‌گونه به بیمار توضیح داد که تو مشکلی نداری، بلکه ما با هم اختلاف‌نظری داریم که لازم است با مراجعه به متخصص با این مشکل کنار بیاییم. باید فرد را از این اتهام که تو باعث بروز مشکلات پیش‌آمده هستی، خارج کرد و نشان داد هر 2 نیاز به مراجعه به پزشک برای حل مشکل پیش‌آمده داریم.

معمولا در مورد کودکان قضیه متفاوت است؛ مثلا کودکان مبتلا به اوتیسم از بیماری خود مطلع نیستند اما والدین به سادگی می‌توانند دست کودک را بگیرند و به مطب ببرند. این افراد در دوره نوجوانی بیشتر متوجه عوارض اختلالشان می‌شوند و والدین می‌توانند با اشاره به عوارض و مشکلات پیش‌آمده مثل اینکه در برقراری ارتباط یا دوستیابی مشکل داری، آنها را نزد پزشک ببرند.

در مورد بیش‌فعالی، مخصوصا اگر فرد باهوش باشد، اوضاع تفاوت دارد و نوجوان به راحتی می‌تواند متوجه تفاوت خود با دیگران ‌شود.

این موضوع را فراموش نکنید که بیمار بی‌اطلاع از اختلال روان‌پزشکی خود، متوجه عوارض بیماری‌ می‌شود اما عامل و دلایل دخیل در بروز آن را نمی‌داند. البته همه بیماران هم این‌طور نیستند و برخی از آنها در شرایط حاد بیماری، متوجه اختلال و شیوه عملکرد خود نمی‌شوند. اگر برای بیمار، زمانی که دوره حاد فروکش کرد، در مورد شیوه عملکردش توضیح دهید، در بیشتر موارد متوجه موضوع می‌شود. مثلا زمانی که برای بیماران دوقطبی توضیح می‌دهید کاملا می‌پذیرند و متوجه می‌شوند اما در زمان اوج بیماری بینش خود را از دست می‌دهند.

 

بصیرت در بیماران اعصاب و روان سطوح متفاوتی دارد و یک مفهوم صفر و یکی نیست که یا به طور کامل وجود داشته باشد یا به طور کامل وجود نداشته باشد، بلکه یک طیف است. درواقع بصیرت بیماران اعصاب و روان 6 سطح دارد:

سطح 1: انکار کامل بیماری که معمولا در اختلالات شخصیت دیده می شود.

سطح 2: آگاهی مختصر از بیمار بودن، اما انکار همزمان آن به علت ترس.

سطح 3: بیمار اعتقاد دارد که بیمار است و متوجه می شود که با دیگران تفاوت دارد اما نمی داند علت بیماری او چیست و از کجا آمده است؟

سطح 4: بیمار نسبت به بیمار بودن خود آگاهی دارد اما آن را به عوامل خارجی و محیطی نسبت می دهد، نه خودش.

سطح 5: بینش عقلانی؛ یعنی بیمار قبول دارد که بیمار است و بیماری او ناشی از مجموعه ای از عوامل درونی و بیرونی است، ولی دستورات دارویی را رعایت نمی کند.

سطح 6: بینش واقعی که بیمار هم بیماری خود را قبول دارد و هم بر این باور است که بیماری او ناشی از مجموعه ای از عوامل درونی و بیرونی است و درمان را نیز به طور کامل جدی می گیرد.