اطلاعات عمومی

«ذکر» در اصل به معنای چیزی است که مایه تذکر و یاد آوری باشد؛ ولی در این آیه ـ به قرینه معرفی آن قبل از زبور ـ به کتاب آسمانی حضرت موسی(ع)، )تورات) تفسیر شده است.

  ـ «الارض» به مجموع کره زمین گفته می‏شود؛ مگر اینکه قرینه خاصّی در کار باشد.

  ـ «ارث»؛ یعنی، چیزی که بدون معامله و داد و ستد، به کسی انتقال می‏یابد. و در قرآن کریم گاهی به معنای تسلط و پیروزی یک قوم صالح بر قوم ناصالح و در اختیار گرفتن موهبت‌های و امکانات آنها گفته شده است.[4]

    با توجه به اضافه شدن «بندگان» به «خدا»، ایمان و توحید آنان روشن می‏شود و با توجه به کلمه «صالحون»، همه شایستگی‌ها به ذهن می‌آید: عمل و تقوا، علم و آگاهی، قدرت و قوت، و تدبیر و نظم و درک اجتماعی.

   هنگامی که بندگان با ایمان، این شایستگی‌‌‌ها را برای خود فراهم سازند، خداوند نیز یاری می‌کند تا آنان بر مستکبران غلبه یابند، دست‌های آلودة‌ا‏شان را از حکومت بر روی زمین کوتاه کنند، و وارث میراث‌های آنها گردند.

   بنابراین، فقط «استضعاف» دلیل بر پیروزی بر دشمنان و حکومت بر روی زمین نیست؛ بلکه وجود ایمان و کسب شایستگی‌ها بایسته است و مستضعفان جهان تا زمانی که این دو اصل را زنده نکنند به حکومت روی زمین نخواهند رسید. خداوند در این آیه به یکی از روشن‌ترین پاداش‌های دنیوی صالحان  که حکومت روی زمین است اشاره کرده است. و روایاتی چند این رخداد مهمّ را در عصر ظهور حضرت مهدی(عج) دانسته‌اند.

    در تفسیر این آیه امام باقر(ع)فرمود: «[این بندگان صالح]، همانا آل محمّد هستند که خداوند مهدی آنها را پس کوشش آنها مبعوث می‌نماید پس ایشان را عزّت داده، دشمنانشان را ذلیل خواهد کرد».[5]

   البته مفهوم این روایات، انحصار نیست، بلکه بیان یک مصداق عالی و آشکار است، و این تفسیرها هرگز فراگیری مفهوم آیه را محدود نمی‌سازد.

   این تعبیرها، دلیل بر عمومیت حکومت صالحان است و به‌طور کامل با احادیث قیام حضرت مهدی(عج)  تطبیق می‌کند. گرچه برای آنها که بیشتر, حکومت ستمگران را دیده‌اند، مشکل است این حقیقت را به آسانی بپذیرند که تمام این حکومت‌ها بر خلاف نوامیس آفرینش و قوانین جهان آفرینش است و آن چه با آن همآهنگ می‌باشد همان حکومت صالحان با ایمان است .

   ولی تحلیل‌های فلسفی به اینجا  می‌رسد که این یک واقعیت است، بنابراین جمله «أَنَّ الارضَ یرِثُها عِبادِی‏َ الصّالِحُونَ» پیش از آن که یک وعده الهی باشد یک قانون تکوینی محسوب می‏شود.

   نتیجه اینکه: نظام آفرینش دلیل روشنی بر پذیرش یک نظام صحیح اجتماعی در آینده، در جهان انسانیت خواهد بود، و این همان چیزی است که از آیه مورد بحث و احادیث مربوط به قیام مصلح بزرگ جهانی استفاده می‌شود. [6]

   علامه طباطبایی; پس از بیان دیدگاه‌های گوناگون در باره انواع وراثت می‌نویسد: «از همین‌جا معلوم می‏شود که آیه مورد بحث خاصّ به یکی از دو وراثت‏های دنیایی و آخرتی نیست بلکه هر دو را شامل می‏شود. و مفسرینی که آن را به وراثت آخرتی اختصاص داده‏اند و به آیاتی که مناسب با آن وراثت است تمسک جسته و چه بسا گفته‏اند همین معنا متعیناً مقصود است چون پس از اعاده دیگر زمینی نیست تا صالحان آن را ارث ببرند، حرف درستی نزده‏اند، زیرا معلوم نیست که آیه مورد بحث عطف بر آیه قبلی‏اش که متعرض مساله اعاده بوده شده باشد تا بگویید پس از اعاده دیگر زمینی باقی نمی‏ماند. و ممکن است عطف به اول آیات باشد که می‏فرمود: «فمن یعمل من الصالحات». آن مفسرینی هم که آیه را به وراثت دنیایی اختصاص داده حمل بر دورة  ظهور اسلام و یا دوران مهدی(ع) ـ که رسول خدا9 در اخبار متواتره از آن خبر داده و شیعه و سنّی آنها را نقل کرده‏اند ـ نموده‏اند باز راه درستی نرفته‏اند زیرا روایات مذکور هر چند متواتر و مسلم است اما آیه را تخصیص نمی‏زند.