اطلاعات عمومی

 

  یك مجموعه‌دار سعدی‌شناسان را به چالش می‌كشد یك مجموعه‌دار مدعی است كه در موزه شخصیش كتابی ناشناخته از سعدی با عنوان «خارستان» دارد، هرچند داخل كشور اجماعی برای انتساب این كتاب به نویسنده كتاب گلستان وجود ندارد.
به گزارش خبرگزاری فارس، سعدی را با دیوان غزلیاتش، بوستان و گلستانش می‌شناسند. هر چند هجویات و مكاتباتی هم از سعدی با هم دوره‌هایش مانده اما زبان شیرین و شیوای سعدی، حكایت‌های نغز و اندرزهای او، این شاعر را چنان پرآوازه و محبوب كرده است كه آوازه شهرت و محبوبیتش از مرزهای ایران هم فراتر رفته است. حالا اگر در این میان كسی پیدا شود و بگوید سعدی علاوه بر اینها كتاب دیگری در همان سبك و سیاق گلستان با نام «خارستان» دارد، دوستان ادب فارسی چه واكنشی خواهند داشت؟
این روزها چنین اتفاقی افتاده و علی‌اصغر جهانگیری كه استاد دانشگاه است ادعا می‌كند كه در موزه شخصیش كتابی ناشناخته از سعدی با عنوان «خارستان» دارد و هرچند داخل كشور بحث و نظر درباره تایید یا رد انتصاب این كتاب به نویسنده گلستان وجود دارد، كسانی از آن طرف آب‌ها و از دانشگاه‌های غربی پیدا شده‌اند و تایید كرده‌اند كه این كتاب را سعدی نوشته است.
به همین بهانه و برای جویا شدن حكایت خارستان سراغ جهانگیری را گرفتیم كه هم صاحب موزه شخصی است و هم صاحب ذوق ادبی.

 

 

 ماجرای پیدا شدن این كتاب منتسب به سعدی به چه زمانی مربوط می‌شود؟

در موزه كندلوس روستای كندلوس در منطقه كجور، موزه‌ای شخصی وجود دارد كه یكی از غنی‌ترین موزه‌ها است و من از كودكی اشیاء قدیمی را كه مربوط می‌شود به سال‌های 1880 میلادی تا اواخر دوره قاجاری در این موزه گرد هم آورده‌ام. در این موزه اشیاء مختلفی پیدا می‌شود كه یكی از این كتاب‌ها «خارستان» است.
من «خارستان» را در كودكی در بساط یك لبو فروش دیدم و با اصرار كتاب را گرفتم. این كتاب تذهیبی به سبك هرات دارد و همراه با مینیاتورهای زیبا و زیادی است، این كتاب خوشنویسی شده است و در سلامت كامل این كتاب به دست من رسید.

 

 از كجا می‌دانید كه این كتاب منتسب به سعدی است و سعدی آن را نوشته؟

من با چند سعدی شناس كه می‌شناختم تماس گرفتم و ماجرا را گفتم. آنها گفتند چنین چیزی سابقه ندارد و در هیچ كتابی به این كتاب اشاره نشده و به آن ارجاع داده نشده و این قضیه برایشان باوركردنی نبود. تا اینكه «آنجلو پیر منتذه» سعدی‌شناس و استاد دانشگاه آلمان این كتاب را دید و تایید كرد كه این كتاب نوشته سعدی است و تایید او باعث شد كه مسئولان نظام و شخصیت‌ها به دیدن این كتاب بیایند.

 

 جز این استاد آلمانی از سعدی شناسان داخلی كسی هست كه انتساب این كتاب را به سعدی تایید كرده باشد؟

 از آن روزگاری كه من پیگیر انتساب این كتاب بودم سال‌ها می‌گذرد. با خیلی‌ها صحبت كردم مثل مرحوم ایرج افشار و استاد سادات ناصری و همه این افراد در جریان «خارستان» بودند.

 

 این افراد بالاخره صحت انتساب «خارستان» به سعدی را تایید كردند؟

 دقیقا بحث همین است. چون هیچ مرجعی درباره این كتاب وجود ندارد. البته تا آنجایی كه پیگیری‌های ما نشان می‌دهد، این كتاب از كتابخانه سلطنتی فتحعلی شاه قاجار سرقت شده و از آنجا به دست خانواده‌ای رسیده كه مدت‌ها آنجا بوده و سرانجام بعد از سال‌ها آنها كتاب را همراه با كاغذهای باطله به یك كاغذ فروش می‌فروشند و این تنها ردپایی است كه از این كتاب در تاریخ پیدا كرده‌ایم.

 

 پس هنوز هیچ اجماعی در داخل كشور درباره این كتاب وجود ندارد؟

 همان طور كه گفتم سعدی‌شناس آلمانی انتساب كتاب «خارستان» به سعدی را تایید كرد و می‌خواست به عنوان موضوع رساله به دانشجوهایش بدهد اما من مایل نبودم این كتاب از ایران خارج شود. چون ما با این كتاب كار داریم. می‌خواهیم در آینده چاپ و منتشرش كنیم و به دست مردم خودمان برسانیم.

 

 در داخل كشور هیچ حركتی برای مشخص كردن تكلیف «خارستان» انجام نشده است؟

ما كمیته‌ای تشكلی ندادیم تا كتاب را به صورت علمی بررسی كنند اما زبان سعدی مشخص است و این كتاب كاملا زبانش مشابه سعدی در گلستان است.

 

محتوای «خارستان» چیست و به چه موضوعاتی پرداخته است؟

 این كتاب 16 باب دارد كه هم شامل شعر می‌شود و هم حكایت‌هایی با قالب نثر و محتوای این كتاب هم نقد و انتقاد به وضعیت موجود و حاكمان وقت است.

 

نگارش كتاب به چه زمانی برمی‌گردد؟

حدود 300 سال پیش. البته این كتاب رونویسی شده است و جالب اینكه كسی كه كتاب را خطاطی كرده، وقتی به لغات سخت و نامانوس خورده آنها را در كتاب توضیح داده است.

 

چه طور می‌شود سعدی با آنهمه شهرت كتابی نوشته باشد و در این همه سال هیچ اثری از این كتاب نباشد حتی در هیچ كتابشناسی به آن اشاره نشده باشد؟

جالب همین نكته است. من گمان می‌كنم چون این كتاب زبان تند و انتقادی دارد، سعدی از آشكار كردن آن در زمان حیاتش امتناع كرده است و در طی این سال‌ها كتاب مخفی و مستور مانده است. باب‌های این كتاب به پادشاهان، حكومت‌ها، تربیت اجتماعی و پند و اندرز اختصاص دارد.

 

 زبان سعدی در گلستان به مدح حاكم زمان خودش باز است اما در بقیه موارد خیلی جاها زبان سرخی دارد و به نظر می‌رسد نوشتن كتاب دیگری از طرف سعدی بی‌معنی باشد؟

زبان سعدی در گلستان و بوستان مثبت است و با دید مثبت به اتفاقات نگاه می‌كند ولی در «خارستان» زبان سعدی انتقادی است و این موضوع كتابی متفاوت از «خارستان» می‌سازد.

 

 برنامه‌ای برای انتشار كتاب و كار علمی روی «خارستان» دارید؟

 من این روزها بسیار پر مشغله هستم و اگر فراغتی به دست آید حتما به این موضوع می‌پردازم.

 

 در موزه كندلوس آثار باستانی دیگر مرتبط با زبان و ادبیات فارسی وجود دارد؟

 در این موزه اشیاء منحصر به فردی وجود دارد. مثل صفحه‌هایی كه روی موم از مظفرالدین شاه و امیراتابك ضبط شده است یا ما سندی داریم مبنی بر هویت تاریخی شهر سمنگان، همان جایی كه رستم و تهمینه با هم ازدواج كرده‌اند. این در حالی است كه می‌گویند شاهنامه افسانه است. طبق اسنادی كه در موزه سمنگان است، سمنگان شهری در جنوب دریای خزر بوده كه رستم به این شهر می‌آید و با تهمیه ازدواج می‌كند.