اطلاعات عمومی

صائب در اصفهان به آموختن علوم عصر پرداخت. در جوانی به حج رفت و در بازگشت به مشهد سفر کرد.

صائب در سال 1034 هـ . ق از اصفهان عازم هندوستان شد و بعد به هرات و کابل رفت. حکمران کابل، خواجه احسن الله مشهور به ظفرخان، که خود شاعر و ادیب بود، مقدم صائب را گرامی داشت. ظفرخان پس از مدتی به خاطر جلوس شاه جهان، عازم دکن شد و صائب را نیز با خود همراه بود.

در سال 1042 ه‍.ق صائب به ایران بازگشت و در اصفهان اقامت گزید. شاه عباس دوم صفوی به او مقام ملک الشعرایی داد. صائب هشتاد سال زندگی کرد و هم در اصفهان دیده از جهان فروبست. درگذشت او در سال 1086 یا 1087 ه.ق بوده است. آرامگاه او در اصفهان، در محلهٔ لنبان، در محلی است که در زمان حیات او معروف به تکیه میرزا صائب بود. مقبرهٔ صائب در باغچه ای در اصفهان در خیابانی که به نام او نامگذاری شده است قرار دارد.

صائب تبریزی شاعری کثیرالشعر بود، تعداد اشعار صائب را از شصت هزار تا صد و بیست هزار بیت گفته‏اند. آثار صائب جز سه چهار هزار بیت قصیده و یک مثنوی کوتاه و ناقص به نام قندهارنامه و دو سه قطعه، همگی غزل است.

سبک و شیوهٔ صائب

صائب سبکی را به کمال رساند که چند قرن بعد از او سبک هندی نامیده شد. در شعر او تمثیل، لطافت اندیشه و کاربرد صور خیال دیده می شود. غزل را در هر موضوعی به کار برده است.

صائب را شاعر تک بیت ها نیز گفته اند. از بیت های مشهور اوست:

پاکان ستم ز جور فلک بیشتر کشند / گندم چو پاک گشت خورد زخم آسیا

همچو کاغذ باد گردون هر سبک مغزی که یافت / در تماشاگاه دوران می پراند بیشتر

اظهار عجز بر در ظالم روا مدار / اشک کباب مایهٔ طغیان آتش است

به فکر معنی نازک چو مو شدم باریک / چه غم از موی شکافان خرده بین دارم

پر در مقام تجربت دوستان مباش / صائب غریب و بی کس و بی یار می شوی

نمونهٔ غزل ها

آب خضر و می شبانه یکی ست / مستی و عمر جاودانه یکی ست

بر دل ماست چشم، خوبان را / صد کمان دار را نشانه یکی ست

پیش آن چشم های خواب آلود / نالهٔ عاشق و فسانه یکی ست

پلهٔ دین و کفر چون میزان / دو نماید، ولی زبانه یکی ست

گر هزارست بلبل این باغ / همه را نغمه و ترانه یکی ست

پیش مرغ شکسته پر صائب / قفس و باغ و آشیانه یکی ست

پانویس

قهرمان، ص 7↑ قهرمان، ص 8↑ قهرمان، ص 8