اطلاعات عمومی

سلامت جنين به دو عامل بستگي دارد؛ يكي وزن مادر در آغاز بارداري و ديگري، روند وزن گيري مادر در طول بارداري.

هر گونه اختلال در اين دو مورد به تشكيل جفت كوچك تر منجر شده و جفتي كه خوب تشكيل نشود و نتواند به طور كامل نيازهاي جنين را تامين كند طبيعتا در روند رشد او تاثيرگذار خواهد بود.

در گذشته، دوران بارداري را 40 هفته تلقي مي كردند. عقيده بر اين بود كه افزايش وزن فيزيولوژيك بين 5/8 تا 5/12 كيلوگرم در طول تمام دوران 40 هفتگي بارداري لازم است.

بارداري به 3 دوره تقسيم مي شد؛ در ثلث اول كه 12 هفته ي اول بارداري بود، عقيده بر اين بود كه به علت تغييرات هورموني، گر چه دوران ساخت اندام هاي جنيني است، معمولا به علت حالت بي ميلي و ويار، وزن مادر يا افزايش پيدا نمي كند يا مقدار افزايش وزن بسيار ناچيز است. اما اعتقاد بر اين بود كه از هفته 13 به بعد افزايش وزن بايد طبق فهرست زير پيشرفت كند:

هفته 13 تا 15   هر هفته 250 گرم

هفته 16 تا 18   هر هفته 300 گرم

هفته 19 تا 22    هر هفته 350 گرم

هفته 23 تا 24    هر هفته 400 گرم

هفته 25 تا 26    هر هفته 450 گرم

هفته 27 تا 39   هر هفته 500 گرم

هفته 39 به بعد   هر هفته 250 گرم

تا مدت ها، روند بالا را براي افزايش وزن در نظر مي گرفتند، اما اخيرا مساله افزايش وزن دوران بارداري را با ميزان شاخص توده بدني مادر يا BMI در ورود به بارداري مرتبط مي دانند.

اضافه وزن مادر باردار طبق معيارهاي جديد

شاخص توده بدني مادر يا BMI از تقسيم وزن(به كيلوگرم) به مجذور قد(به متر) به دست مي آيد.

اگر زني در آغاز بارداري داراي BMI كمتر از 8/19 باشد، توصيه مي شود افزايش كل وزن او بين 5/12 تا 18 كيلوگرم باشد.

اگر اين ميزان بين 8/19 تا 26 باشد، افزايش وزنش بايد 5/11 تا 16 كيلوگرم در طول بارداري باشد و اگر مقدار BMI او بين 26 تا 29 باشد لازم است بين 5/7 تا 11 كيلوگرم اضافه وزن پيدا كند.

افراد چاق كه داراي BMI بالاي 26 هستند هم اگر 6 كيلوگرم وزن بگيرند افزايش وزن شان مناسب است.

اين افزايش وزن بارداري، 50 درصد مربوط به مادر و 50 درصد مربوط به جنين و ضمايم بارداري است.

در دوران بارداري قسمتي از افزايش وزن كه مربوط به افزايش حجم اندام ها و مايعات است و 50 درصد وزن افزوده شده را به خود اختصاص مي دهد، به صورت ذخيره ي انرژي در بافت هاي چربي، در 3 ماهه ي سوم، صرف نيازهاي افزوده شده به منظور سرعت گرفتن تقسيم سلولي مي شود. در اين دوران به علت اين كه حجم ضمايم بارداري گسترده شده، دريافت غذاي بيشتر از سوي مادر امكان پذير نيست. مازاد اين افزايش وزن پس از زايمان صرف توليد و ترشح شير مي شود.

قسمتي از انرژي لازم براي توليد شير بايد از طريق تغذيه مادر تامين شود كه بين 150 تا 250 كيلوكالري از اين ذخاير به تدريج به مصرف مي رسد و شير توليد و ترشح مي شود

الفباي تغذيه در دوران بارداري

در قبال تامين افزايش وزن ناشي از بارداري، در گذشته مي گفتند از آغاز بارداري تا آخر، اگر مادر 300 كيلوكالري به مقادير انرژي قبل از بارداري اضافه كند، تمام دوران بارداري را پوشش مي دهد.

امروزه يافته هاي جديد حاكي از آن است كه در 3 ماهه اول بارداري نياز مادر به انرژي شبيه وزن مادراني است كه باردار نيستند ولي در 3 ماهه دوم بارداري بايد 340 تا 360 كيلوكالري به انرژي دريافتي مادر اضافه شود و در 3 ماهه سوم كه جهش سريع رشد جنين اتفاق مي افتد افزايش انرژي بايد به زمان قبل از بارداري يعني 452 تا 472 كيلوكالري برسد.

اين انرژي افزوده شده را نبايد منحصرا از منابعي كه فقط انرژي دارند، تامين كرد؛ بلكه بايد از منابع انرژي هاي ديگر كه نيازهاي افزوده شده ي مادر به مواد معدني و پروتئين ها را هم تامين مي كند، استفاده كرد؛ چرا كه مادر در دوران بارداري، كلسيم و ويتامين ها را در اختيار بچه مي گذارد تا بتواند به رشد و تقسيمات سلولي ادامه دهد، بنابراين بهتر است به كيفيت غذاي خود توجه كند.

در دوران بارداري مادر بايد روزانه 3 واحد لبنيات كم چرب(هر واحد معادل يك ليوان يا 240 سي سي شير، سه چهارم ليوان ماست و 2 ليوان دوغ است)، دانه ها و مغزهاي حاوي كلسيم، كنجد و بادام مصرف كند.

يك نكته ي مهم اين كه اگر چه مساله ي كيفيت غذاي مادران به توان اقتصادي بستگي دارد اما لزوما وابسته به اين مساله نيست. مادران آگاه كه به دانش تغذيه اعتقاد دارند با هر امكانات مالي مي توانند تغذيه كامل و كافي تهيه كرده و با تلفيق امكانات در دسترس، نيازهاي بدن خود و جنين را فراهم كنند.

استفاده ي توام غلات و حبوبات، 2 تا 3 واحد ميوه و 700 گرم سبزيجات مي تواند هم نيازهاي ويتاميني را برطرف كند و هم مانع از ابتلا به يبوست شود.

اضافه وزن بارداري؛ نه كم، نه زياد

امروزه با كمال تعجب مشخص شده هرگونه سوء تغذيه دوران بارداري بيش از بارداري روي سلامت كوتاه مدت و بلند مدت كودك تاثير مي گذارد و مادراني كه با سوء تغذيه و با وزن كم وارد بارداري مي شوند و در دوران بارداري هم از تغذيه مناسب برخوردار نيستند و وزن شان به اندازه ي مناسب اضافه نشده، بچه هاي شان در دوران جنيني براي حفظ حيات، برنامه ريزي مي كنند تا حتي با امكانات كم به حيات ادامه دهند، اما بعد از تولد با قد كوتاه و وزن كمتر به دنيا مي آيند. اين بچه ها در معرض خطر چاقي مفرط و بيماري هاي قلبي - عروقي قرار دارند.

در مقابل، مادراني كه با وزن زياد و چاقي وارد بارداري مي شوند باز هم برنامه ريزي نامناسب و دريافت مواد مغذي به مقدار زياد موجب مي شود نوزاد با وزن بيشتري به دنيا بيايد و به همان نسبت در معرض خطر چاقي مفرط و بيماري هاي مزمن باشد.

پس مساله ي پيشگيري از چاقي و بيماري ها قبل از تصميم گيري به بارداري بايد توسط مادر در نظر گرفته شود و مادران بايد از نظر كمبود مواد معدني، كلسيم، آهن و روي بررسي شوند.

دكتر سيد ضياء الدين مظهري - متخصص تغذيه