اطلاعات عمومی

منبع: سایت پزشکان بدون مرز

کیست های تخمدان کیسه های کوچک محتوی مایع هستند که در تخمدان ها(ovarys) رشد می کنند. بیشتر کیست ها بی ضرر هستند اما بعضی از آن ها می تواند مشکلاتی نظیر پاره شدن ، خونریزی و درد را ایجاد کند.و ممکن جراحی برای برداشتن کیست نیاز باشد.

كیست تخمدان كیسه پر از آب یا خونی در تخمدان است كه اغلب هنگام تخمك گذاری به وجود می آید ، یعنی زمانی كه تخمك از تخمدان آزاد میشود . گرچه خیلی اوقات علت مشخصی ندارند ، اما در اغلب موارد از اختلالات هورمونی ناشی میشوند. اختلالاتی كه در مرحله اول دوره عادت ماهانه را به تعویض می اندازد و بیشتر به صورت كیست های فیزیولوژی بروز میكند .

 كیست ها در تخمدان در كیست های فیزیولوژی كه به آنها كیست های ساده نیز میگویند تخمك هایی كه باید ماهانه آزاد شود ، آزاد نمی شوند و اندازه ۴ تا ۵ سانتیمتر رشد میكنند و در این نوع از كیست كیسه پر از آب در تخمدان تشكیل میشود و اغلب درد جسمانی ندارد و تنها با عقب افتادن دوره عادت ماهانه مشخص میشوند .

البته یكسری كیست تخمدان وجود دارد كه فیزیولوژی نیستند و بیمار هر وقت عادت ماهانه میشود ، مخاط رحم همواره در رحم وجود دارد كه به این كیست ها ، كیست اندومكسیوما می گویند و داخل آنها پر از خون است و از آنجا كه خون ها راه خروج ندارند ، این كیست ها با سیكل پریودی كوچكتر نشده بلكه بزرگ هم میشوند و در این شرایط می گوییم كه كیست اندومكسیوزیس است و با روشهای دارویی قابل درمان نیست .

زنان دو تخمدان دارند که محل ذخیره و آزاد کردن تخمک (egg)است.سایز هر تخمدان به اندازه یک گردو است و در دو طرف رحم قرار دارند. 

تخمدان یک تخمک را در هر ماه تولید می کند. و این فرایند سیکل قاعدگی ماهانه در زن است. تخمک در داخل کیسه ای  به نام فولیکول (follicle) محبوس است.

تخمک در داخل تخمدان رشد می کند تا زمانی که رحم برای پذیرش آن آماده شود. مخاط رحم در این دوره ضخیم شده و خودش را برای حاملگی آماده می کند.

این سیکل هر ماه اتفاق می افتد و با لقاح پیدا نکردن تخمک خاتمه می یابد . همه محتویات رحم اگر تخم لقاح پیدا نکند خارج می شود و این فرایند سیکل قاعدگی نامیده می شود.

در تصویر سونوگرافی ، کیست تخمدان شبیه حباب دیده می شود . این کیست محتوی مایع است و به وسیله یک دیواره نازک احاطه می گردد. این نوع کیست ، کیست فانکشنال یا عملی تخمدان یا کیست ساده نامیده می شود.

علائم كیست تخمدان :

تنها علائم كیست تخمدان دردهای لگنی و عقب افتادن زمان عادت ماهانه است و در اغلب موارد ، فرد هیچ دردی را در بدن خود حس نمی كند ، اما زمانی دارای علامت میشود كه كیست دور پایه خود پیچ می خورد و كیست تورسیون پیدا كرده و در این شرایط مریض درد زیادی دارد .

كیست تخمدان اغلب باعث ایجاد چاقی، عضلات و استخوان های درشت، رویش مو بر روی صورت و بدن، خصوصیات مردانه، آكنه و عادت ماهیانه نامنظم می شود.

كیست تخمدان باعث ناباروری، افزایش ابتلا به دیابت، سكته ها، حملات قلبی و سرطان رحم می شود. یك تحقیق در ایتالیا نشان داد مصرف داروی گلوكوفاژ( متفورمین) و رژیم غذایی كه دارای كربوهیدرات های كامل ( مانند غلات كامل و سبوس دار) باشد، این بیماری را درمان می كند.
مطالعات ثابت كرده است داروها و رژیمی كه برای درمان دیابت استفاده می شوند و همچنین داروهایی كه از عمل هورمون های مردانه در زنان جلوگیری می كنند، باعث جلوگیری از عوارض این بیماری می شوند .

عوارض این بیماری شامل دیابت، حملات قلبی، چاقی، خصوصیات مردانه مانند رویش مو بر روی بدن، جوش زدن، عضلات و استخوان های درشت می باشند و پروژسترون(هورمون زنانه) باعث پیشگیری از ابتلا به سرطان رحم می شود.

یك دختر بعد از تولد ۴ میلیون تخمك دارد كه هر ماه یكی از تخمك ها در یك فرد سالم بعد از طی مراحلی كامل می شود و به داخل رحم پرتاب می رود.

در افرادی كه تخمك كامل شده ولی به داخل رحم پرتاب نمی رود، بیماری كیست تخمدان دیده می شود. افزایش مقدار انسولین و هورمون مردانه در این بیماری باعث می شود، تخمدان ها هورمون مردانه ساخته و باعث پیدایش آكنه و موهای ضخیم و تیره رنگ بر روی بدن شود.

گلوكوفاژ ،Actos وAvandia  داروهایی هستند كه باعث كاهش مقدار انسولین و كاهش هورمون مردانه ( تستوسترون) در خون می شوند.

بنابراین بایستی در این بیماری رژیم غذایی بر اساس غلات و دانه های كامل و سبوس دار باشد و مصرف محصولات فرآوری شده و پخته مثل انواع شیرینی و ماكارونی محدود شود.

همچنین داروهایی كه مانع از عمل هورمون مردانه در بدن می شوند، باعث كاهش ویژگی های مردانه و كاهش كلسترول می شوند و به حمل تخمك ها از تخمدان به رحم كمك می كنند، ولی داروهای ضد دیابت در مؤثرترند.

این بیماری احتمال ابتلاء به سرطان رحم را افزایش می دهد، بنابراین داروهای ضد بارداری كه دارای هورمون پروژسترون هستند برای این افراد تجویز می شوند و اگر اضافه وزن دارند، بایستی وزن خود را كاهش دهند.

اگر فكر می كنید دچار این عارضه هستید و یكی از علائم ذكر شده در بالا را دارید حتماً با مراجعه به پزشك زنان، یك سونوگرافی از تخمدان ها و رحم انجام دهید.

حتی اگر شما مبتلا به كیست تخمدان نباشید، ممكن است یكی از علائم بالا را داشته باشید.برنامه غذایی كه شما در این شرایط بایستی رعایت كنید به صورت زیر است:

۱. عدم مصرف یا مصرف كم: انواع شیرینی و كیك و كلوچه- ماكارونی ها- غذاهایی كه شكر به آنها اضافه شده است- آبمیوه های مصنوعی مثل انواع ساندیس- نوشیدنی هایی مثل نوشابه- نان های سفید.

۲. مصرف میوه و سبزیجاتی مثل هویج، فلفل، كاهو، كلم، اسفناج و…

همچنین قبل از هر وعده غذایی داروی ضد دیابت گلوكوفاژ( متفورمین) را مصرف كنید.

روشها درمان :

درمان كیست های فیزیولوژی كه اغلب كیستهای تخمدان در زنان از این نوع است با تجویز قرص ضدبارداری LD و HD‌ درمان میشود و در این روش با مصرف قرص ، فعالتی هورمونی تخمدان متوقف شده و كیست كوچك میشود و زمانی كه تخمك گذاری صورت نمی گیرد ، كیست هم به وجود نمی آید . این كیست ها اغلب پس از گذشت یك تا ۳ ماه كوچك میشود و از بین میرود .

اما در نوع اندومكسیوما كه داخل آنها پر از خون است ، درمان با روشهای دارویی مؤثر نبوده و مریض باید لاپاروسكوپی شود و این عمل همراه با بیهوشی است و البته باید توجه داشت چنانكه كیست های فیزیولوژی هم بعد از گذشت ۲ تا ۳ ماه كوچك نشوند ، حتماً باید عمل لاپاروسكوپی درباره آنها صورت بگیرد .

چه عواملی سبب ایجاد کیست های تخمدان می شوند؟
کیست های تخمدان به دلایل متعددی ایجاد می شوند. شایع ترین نوع، کیست فولیکولار است که از رشد یک فولیکول نتیجه می شود. فولیکول یک کیسه پر از مایع طبیعی است که حاوی یک تخمک است. کیست های فولیکولار هنگامی که فولیکول در طی چرخه قاعدگی بیش از حد طبیعی رشد می کند و برای آزاد سازی تخمک باز نمی شود تشکیل می شود. معمولاً کیست های فولیکولار در طی چند روز تا چند ماه به خودی خود برطرف می شوند. کیست ها می توانند در اثر جراحت یا نشت عروق خونی کوچک به درون کیسه تخمک حاوی خون باشند (کیست های هموراژیک یا اندومتریوئید). گاه گاه بافت های تخمدان برای تشکیل بافت های دیگر بدن مانند مو یا دندان به صورت غیر طبیعی رشد می کنند. کیست هایی با این بافت های غیر طبیعی کیست های درموئید نامیده می شوند.علایم کیست های تخمدان چه هستند؟
بیشتر کیست ها هرگز مشخص نمی شوند و بدون اینکه زنان بدانند که به این کیست ها مبتلا هستند برطرف می شوند. هنگامی که یک کیست علایم ایجاد می کند، درد در شکم یا لگن شایع ترین علامت است. درد می تواند در اثر پارگی کیست، رشد سریع و اتساع آن، خون ریزی به درون کیست یا پیچ خوردن کیست در اطراف منبع خونی آن ایجاد شود.کیست های تخمدان چگونه تشخیص داده می شوند؟
بیشتر کیست ها به وسیله اولتراسوند تشخیص داده می شوند که بهترین تکنیک تصویربرداری برای شناسایی کیست های تخمدانی است. اولتراسوند یک روش تصویربرداری است که از امواج صوتی برای ایجاد تصاویری از ساختمان های درون بدن استفاده می کند. تصویربرداری اولتراسوند بدون درد است و هیچ ضرری ندارد.
هم چنین می توان کیست ها را با روش های دیگر تصویربرداری مانند اسکن CAT یا اسکن MRI شناسایی کرد.

 پزشک چگونه می تواند تصمیم بگیرد که یک کیست تخمدانی خطرناک است؟
اگر زنی در دهه چهارم زندگی خود یا حتی جوان تر باشد و قاعدگی های منظم داشته باشد،، بیشتر توده های تخمدانی «کیست های تخمدانی عملکردی» خواهند بود که در حقیقت غیر طبیعی نیستند. این کیست ها با جریان تخمک گذاری که در چرخه قاعدگی رخ می دهد ارتباط دارند و معمولاً در طی چرخه قاعدگی بعدی خود به خود ناپدید می شوند.
بنابراین به خصوص در زنانی که در دهه دوم و سوم زندگی خود هستند این کیست ها در چند چرخه قاعدگی بررسی می شوند تا مشخص شود آیا از بین رفته اند یا نه. چون قرص های ضد بارداری خوراکی تا حدودی با جلوگیری از تخمک گذاری عمل می کنند، پزشکان انتظار نخواهند داشت که زنان مصرف کننده ضد بارداری های خوراکی «کیست های تخمدانی عملکردی» داشته باشند. بنابراین ممکن است به زنانی که در حین مصرف قرص های ضد بارداری خوراکی به کیست های تخمدان مبتلا می شوند توصیه شود که به جای پایش از طریق اولتراسوند لگن یا جراحی، معاینه شوند.
عوامل دیگری نیز وجود دارند که در کنار سن زن یا مصرف ضد بارداری های خوراکی به ارزیابی کیست های تخمدانی کمک می کنند. کیستی که در اولتراسوند شبیه یک کیسه ساده پر مایع به نظر می رسد، در مقابل کیستی با بافت سخت در داخل آن، به احتمال زیاد خوش خیم است. بنابراین اولتراسوند نیز در تشخیص این که تومور تخمدانی جدی است یا نه نقش دارد.
سرطان تخمدان در زنان جوان تر از ۴۰ سال نادر است. کیست های تخمدانی که پس از ۴۰ سالگی ایجاد می شوند نسبت به قبل از آن شانس بالاتر سرطانی بودن را دارند، اگرچه بیشتر کیست های تخمدان حتی پس از ۴۰ سالگی خوش خیم هستند. آزمون خونی CA-۱۲۵ می تواند به عنوان مشخصه ای برای سرطان تخمدان به کار رود، اما غیر طبیعی بودن آن همیشه به معنی وجود سرطان نیست. اولاً بسیاری از بیماری های خوش خیم در زنان در سنین باروری می تواند سبب افزایش CA۱۲۵ شود، بنابراین CA-۱۲۵ یک آزمون اختصاصی به خصوص در زنان جوان نیست. عفونت های لگن، فیبروئید های رحم، بارداری، کیست های خوش خیم تخمدان (هموراژیک) و بیماری های کبد همگی بیماری هایی هستند که ممکن است در غیاب سرطان تخمدان سطح CA-۱۲۵ را افزایش دهند. ثانیاً حتی در صورت ابتلا زن به سرطان تخمدان، تمام این سرطان های تخمدان سبب افزایش سطح CA-۱۲۵ نمی شود. علاوه براین، سطوح  CA-۱۲۵در زنان مبتلا به سرطان سینه، ریه و پانکراس نیز به صورت غیر طبیعی بالا می رود.کیست های تخمدان چگونه درمان می شوند؟
بیشتر کیست های تخمدان در زنان در سنین باروری کیست های فولیکولار هستند که به طور طبیعی در عرض ۱ تا ۳ ماه از بین می روند. اگرچه ممکن است این کیست ها پاره شوند، به ندرت علائم ایجاد می کنند. این کیست ها خوش خیم هستند و مشکلاتی ایجاد نمی کنند. در زنانی که هیچ علائمی ندارند این کیست ها را می توان همزمان در طی آزمایش لگن تشخیص داد. تمام زنان در مقاطعی از زندگی به کیست های فولیکولار مبتلا می شوند.
در زنان در سنین باروری، معاینه کیست فولیکولار معمولاً در چند چرخه قاعدگی انجام می شود زیرا در این گروه سنی این کیست ها شایع و سرطان تخمدان نادر است. گاهی اوقات کیست های تخمدانی در زنان غیر یائسه حاوی مقداری خون است که کیست های هموراژیک نامیده می شوند. کیست های هموراژیک به سرعت برطرف می شوند.
به منظور تعیین استراتژی درمانی برای کیست های تخمدان از اولتراسوند استفاده می شود زیرا این روش می تواند به تشخیص این که این کیست، کیست ساده یا ترکیبی است کمک کند. کیست ساده که در بیماری های خوش خیم دیده می شود فقط حاوی مایع بوده و بافت جامد ندارند اما کیست ترکیبی بافت جامدی دارد که به پایش و احتمالاً جراحی نیاز دارد.
به طور خلاصه درمان ایده آل کیست های تخمدان به سن زن، اندازه کیست (و تغییر اندازه) و ظاهر کیست در اولتراسوند بستگی دارد.
درمان می تواند شامل معاینه ساده یا ارزیابی آزمون های خونی مانندCA-۱۲۵  باشد که به تشخیص پتانسیل ابتلا به سرطان کمک می کند.
در صورت ایجاد درد شدید، از بین نرفتن خود به خود یا مشکوک بودن تومور، می توان آن را با لاپاراسکوپی یا در صورت نیاز با لاپاراسکوپی باز خارج کرد. به مجرد خارج کردن کیست، تومور به یک پاتولوژیست ارجاع داده می شود تا به منظور تشخیص نهایی نوع کیست موجود، بافت را در زیر میکروسکوپ آزمایش کند.