اطلاعات عمومی

نگاهی به قدرشناسی در تعامل فرزند و والدین

شکر نوعی هیجان و نگرش، فضیلت اخلاقی، عادت و صفت شخصیتی و یا پاسخی مقابله ای تصور می شود. شکرگزاری اعتراف به داشته های با ارزش در زندگی شخصی است و با این قضاوت همراه است که دیگران هم در دست یابی به آن داشته سهیم بوده اند. واینر می گوید شکر حالتی اسنادی است که از فرآیند دو مرحله ای شناختی زیر حاصل می شود:

الف) تشخیص این که شخص داشته مثبتی را به دست آورده است.

ب) تشخیص این که شخص دیگری به عنوان یک منبع بیرونی در دست یابی به آن داشته مثبت سهیم است.

شکر از جمله هیجانات معطوف به وجود اشخاص دیگر است. سالامون و تیگن شکر را معطوف به شخص دیگری می دانند و می گویند شکرگزاری هدفی غیر از اشخاص (طبیعت) یا منابع غیربشری (خدا، کیهان و حیوانات) نیز می تواند داشته باشد. پژوهش ها نشان می دهند که شکر گونه ای تعدیل کننده هیجانی فعال و خوشایند است و با هیجانات مثبتی چون شادکامی، رضایت، سربلندی و امید ارتباط دارد. شکرگزاری به خاطر فرصت زندگی داشتن، سالم بودن، دینداری، داشتن پدر و مادر و داشتن معلم و راهنما، دوست، امکان تحصیل، شغل و جسم سالم موجبات بهزیستی و رضایت ما را فراهم می کند. تحقیقات نشان داده است که افراد قدردان به طور معناداری عاطفه مثبت تری با دقتی بالاتر، قدرت تصمیم گیری، فعالیت، اشتیاق، برانگیختگی، شادی، علاقه مندی و نیرومندی از خود نشان داده است که افراد شکرگزار به میزان بیشتری به افراد مشکل دار کمک می کنند.

مقایسه میزان جراحی های زیبایی و پژوهش های روان شناختی نشان می دهد که بسیاری از مراجعه کنندگان به کلینک های جراحی پلاستیک مسئله جسمانی به خصوصی ندارند و نارضایتی از داشته ها و نداشته ها مثلاً با جراحی پلاستیک بینی یا پشت چشم به رضایت تبدیل نمی شود به این بیت نظامی نظر کنید:

بر صورت من ز روی هستی                                                                                                    آرایش آفرین تو بستی

در نگاه دقیق صاحب ذوقی چون او می توان رضایت شاکرانه ای را جست که زیبایی را می شناسد (قدردانی)، آن را به منبعی بیرونی نسبت می دهد و هم اوست که پس از شکرگزاری می تواند بیافریند و خالق آثاری شود.

لسترامیل عقیده دارد اگر چه بسیاری از والدین ادعا می کنند که لازم است فرزندانشان تعهدات شاکرانه ای داشته باشند تلاشی نمی کنند که فرزندانشان این اصل تربیت مذهبی را رعایت کنند. حقیقت این است با تعریفی که از شکر شد نمی توانیم به راحتی ادعا کنیم ما و خانواده مان آن قدرها شاکر باشیم، به طوری که اغلب نه آن قدرها موارد مثبت زندگی مان را تشخیص می دهیم، نه در اکتساب داشته هایمان دیگران را سهیم می دانیم. این نوع نگاه را در کودکان و نوجوانان و تقابل آنها با والدین و معلمان و جامعه نیز می توانیم مشاهده کنیم. شاید بارها این جملات را شنیده باشیم که نمره خوب را من گرفته ام و نمره بدی را به من داده اند؛ شما برای من کاری نکردید، من شب و روز تلاش کردم؛ اگر کاری برای من کردید، وظیفه تان بوده.

کودکان آن چه را به آنان داده شود می پذیرند. بنابراین، هنگامی که می بینند بزرگسالان اطرافشان از دوستان و غریبه ها تشکر می کنند، یاد می گیرند این کار را انجام دهند. نحوه زندگی کردن والدین بهتر آموزگار برای قدرشناسی فرزندان است. نگارنده نحوه رابطه والدین دانشجویان را با میزان شکرگزاری آنها بررسی کرده و در پژوهشی نشان داده است دانشجویانی که با پدر و مادرشان رابطه صمیمی تری داشته اند شکرگزارتر بوده اند و به ویژه در شکر زبانی و عملی نمره بالاتری گرفته اند.

انواع روش های شکرگزاری در منابع روان شناختی با سه واژه مشخص می شود به واژگان زیر توجه کنید:

1) grateful

خشنود کردن، راضی کردن، لذت دادن، مفتخر کردن، جبران کردن (مترادف آن در منابع اسلامی: شکر عملی)؛

2)thankful

اعلام، اقرار (شکر زبانی)؛

3) appreciative

قدردانی، حق شناسی (شکر قلبی).

این سه صفت به گفته روان شناسان همسانی درونی بالایی (86/0 تا 92/0) با هم دارند، یعنی مواد تشکیل دهنده آنها با هم ارتباط دارند. مثلاً اگر کسی از پذیرفته شدن در آزمون ورودی دانشگاه خوشحال شود، به احتمال بیشتری قدردان آن است و برای تحصیل در آن دانشگاه تلاش می کند تا کسی که احساس لذتی از آن ندارد.

انواع شکرگزاری که در بالا ذکر شد، در منابع اسلامی نیز با عناوین مشابهی دیده می شوند و از آنها با واژگانی چون شکر قلبی، زبانی و عملی یاد می شود. انتظار قدرشناسی از فرزندان باید مرحله به مرحله تحول یابد.

یادگیری اجتماعی یکی از روش های اصلی تربیتی است که می تواند در افزایش شکرگزاری فرزندان بسیار یاریگر باشد. بر مبنای این نظریه می توان گفت که یکی از بهترین راه های افزایش شکرگزاری فرزندان شکرگزار بودن از فرزندان است. قبل از آن که فرزندی داشته باشیم که قدر ما را بداند لازم است که ما شکرگزار داشتن او باشیم: به خاطر نعمت بودنش، به خاطر دختر یا پسر بودنش و یا سلام، درس خوان، خوش اخلاق و خنده رو بودنش. این داشته هایی که به خاطر حضور او در زندگی به دست آمده است می توانند از طریق یادآوری های ما، گفتن آنها به خودش، آفریننده اش یا دیگران و نیز سعی در رشد و اعتلای اخلاقی و تحصیلی مایه شکرگزاری باشند. از این طریق است که رفتار والدین الگویی برای شکل گیری قدردانی در فرزندان می شود. امروزه تعداد قابل توجهی از روانشناسان دنیا را روانشناسان شناختی ـ رفتاری تشکیل می دهند. آنها شکل گیری رفتار را بر مبنای اصولی می دانند و عقیده دارند در صورتی که بعد از یک رفتار ـ مثلاً رفتار اخلاقی نوجوان ـ نتیجه خوبی دریافت شود، مثلاً از او قدردانی شود، احتمال تکرار آن رفتار اخلاقی بیشتر می شود. حال اگر شکرگزاری فرزندان را با حرفی یا عملی به قول روانشناسان تقویت کنیم یا به آنها پاداش دهیم، می توانیم انتظار داشته باشیم آن رفتار شاکرانه باز هم تکرار شود.

اکنون یک بار دیگر می توان تکرار کرد که از بهترین راه های افزایش شکرگزاری فرزندان شکرگزار بودن از فرزندان است، زیرا شکرگزار بودن از فرزندان نه تنها الگوی رفتاری به حساب می آید، بلکه پاداشی است که احتمال تکرار رفتار شاکرانه را نیز افزایش می دهد. به هر حال، یک راه مسلم برای افزایش شکرگزاری فرزندان آن است که به خاطر رفتارهای ناشی از قدرشناسی شان به آنها پاداش دهیم، پاداشی قدرشناسانه.

داخل کار گذاشته شودb کودکان آن چه را به آنان داده شود می پذیرند. بنابراین، هنگامی که می بینند بزرگسالان اطرفشان از دوستان و غریبه ها تشکر می کنند، یاد می گیرند این کار را انجام دهند. نحوه زندگی کردن والدین بهترین آموزگار برای قدرشناسی فرزندان است.  

جدول الف: نوع و میزان شکرگزاری فرزندان در ارتباط با والدین