اطلاعات عمومی

دیدگاه اسلام و انتخاب همسر

قرآن مجید خلقت همسران و ایجاد رشته مودت و دوستی بین زن ومرد را از نشانه های شناخت خداوند شمرده.

مقدمه

ازدواج، تاريخچه‏اى به قدمت پيدايش انسان‏ها در كره زمين دارد و در تمام مكاتب و اديان مطرح است اما هيچ مكتبى به اندازه اسلام براى اين موضوع اهميت قايل نبوده است. اسلام اساس ترقى و رشد و تكامل در تمامى شؤون زندگى را در چگونگى تشكيل خانواده‏ها مى‏داند و براى اين مهم اهدافى در نظر گرفته است; قرآن مجيد خلقت همسران و ايجاد رشته مودت و دوستى بين زن و مرد را از نشانه‏هاى شناخت‏خداوند شمرده و به برخى از فوايد ازدواج مانند آرامش روحى و جسمى، ارضاى غريزه جنسى، ايجاد دوستى و علاقه، بقاى نسل و تكامل فرد، اشاره مى‏كند: «از جمله نشانه‏هاى وجود خداوند اين است كه برايتان از جنس خودتان همسرانى آفريده تا بدان‏ها آرام گيريد و ميان شما و آن‏ها دوستى و مهربانى قرار داد. در اين (دوستى و محبت) براى كسانى كه تفكر مى‏كنند، نشانه‏هايى وجود دارد.» (روم: 21)

اسلام براى تحكيم كانون خانواده و جلوگيرى از فروپاشى آن، قوانين خاصى وضع كرده و بر طبق آن، محدوده وظايف هر كدام از اعضا را تعيين نموده است. به طور كلى، اين مقررات را به چند دسته مى‏توان تقسيم كرد:

1- مقرراتى كه مربوط به پيش از تشكيل خانواده است و از زمان خواستگارى بايد رعايت گردد.

2- وظايف و حقوقى كه هر يك از افراد خانواده پس از تشكيل خانواده بايد رعايت كنند.

3- مقرراتى كه در صورت عدم توافق زن و مرد و انحلال خانواده و يا فوت يكى از افراد آن بايد عمل شود.

معيارهاى انتخاب همسر از ديدگاه اسلام

شرايطى كه بايد همسر دارا باشد عبارتند از:

1- داشتن ايمان، تقوا و حسن خلق

ايمان و تقوا ملاك اصلى انتخاب همسر است. در سايه ايمان و تقواست كه روابط عميق عاطفى بين زوجين ايجاد مى‏شود. نزد چنين همسرانى، زمينه تا حدود زيادى براى پرورش صحيح فرزندان فراهم است و زن و شوهر مى‏توانند بر همه مشكلات زندگى، اعم از اقتصادى و روانى، فايق آيند و فرزندان خود را مطابق موازين و برنامه‏هاى دينى تربيت كنند. در اين زمينه، رسول اكرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمايند: «زن را براى زيبايى‏اش به همسرى مگير; چون ممكن است جمال زن باعث پستى و سقوط اخلاقى‏اش بشود. هم‏چنين به انگيزه مالش، با او پيوند زناشويى برقرار مكن; زيرا مال مى‏تواند موجب طغيان او گردد، بلكه به سرمايه دينى‏اش متوجه باش و با زن با ايمان ازدواج كن.» ⁽¹⁾

مردى به امام حسن عليه السلام عرض كرد: دخترى دارم، او را به ازدواج چگونه فردى درآورم؟ حضرت فرمودند: «او را به ازدواج مردى با تقوا درآور; كه اگر دوستش داشته باشد، او را گرامى مى‏دارد و اگر هم دوستش نداشته باشد، به او ستم نمى‏كند.» ⁽²⁾

دو اصل دين و اخلاق نيك، ملاك‏هاى اصلى براى شايستگى زن و شوهر است و اين اصل چه در دوران جنينى و شير خوارگى، و چه در ساير مراحل زندگى كودك و تربيت او نقش بسزايى دارد. پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله مى‏فرمايند: «بهترين زنان شما زنى است كه وقتى همسرش به او مى‏نگرد، شاد و مسرورش گرداند.» ⁽³⁾ مردى در اين زمينه با حضرت ابوالحسن عليه السلام مشورت نمود و عرض كرد: يكى از بستگانم از دخترم خواستگارى كرده، ولى او اخلاق بدى دارد. حضرت فرمود: «اگر بد خلق است، دخترت را به ازدواج او درنياور.» ⁽⁴⁾

2- خوب و شايسته بودن

جابربن عبدالله انصارى مى‏گويد، در محضر رسول خدا صلى الله عليه و آله بودم. آن حضرت درباره همسر شايسته چنين فرمود: «بهترين همسران شما كسانى هستند كه داراى ده خصلت‏باشند:

1- براى آمدن فرزندان متعدد آمادگى داشته باشند. (زايا باشند.)

2- مهربان باشند.

3- عفت و پاك‏دامنى خود را رعايت كنند.

4- در ميان بستگان خود عزيز و سربلند باشند.

5- نزد شوهر فروتن باشند.

6- خود را براى شوهر بيارايند و خود را به او بنمايانند.

7- نسبت‏به نامحرمان خود نگه‏دار باشند و پوشش خود را حفظ كنند.

8- از شوهر حرف شنوى و اطاعت داشته باشند.

9- در مسائل جنسى، ميل شوهر را جلب كنند.

10- در عشق و علاقه به شوهر، افراط نكنند و حد اعتدال را حفظ نمايند.» ⁽⁵⁾

در جايى ديگر، رسول اكرم صلى الله عليه و آله مى‏فرمايند: «من سعادة المرء الزوجة الصالحة‏»; ⁽⁶⁾ از سعادت مرد اين است كه داراى همسرى شايسته و خوب باشد.

3- اصالت‏خانوادگى

اسلام تاكيد دارد كه درباره سابقه خانوادگى همسر، تحقيق لازم صورت گيرد و به خصوص، مراتب ايمانى و اخلاقى او در نظر گرفته شود و نيز تا حد امكان، همسر از خانواده‏اى پاك و عفيف انتخاب گردد. اين

اصالت‏خانوادگى در نحوه زندگى جديد و در نسل بعد تاثير دارد. اگر نطفه،كه متاثر از خصايص وراثتى والدين است، ناسالم باشد، ديگر اميدى به اصلاح فرزند نيست. به همين دليل امام صادق عليه السلام مى‏فرمايند: «تزوجوا فى الحجر الصالح، فان العرق دساس‏»; ⁽⁷⁾ با خانواده شايسته ازدواج كنيد; زيرا ژن‏ها خصايص والدين و اجداد را به نسل بعدى سرايت مى‏دهند.

پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله در اين مورد به مردم آگاهى مى‏دهند و مى‏فرمايند: «ايها الناس اياكم و خضراء الدمن‏»; ⁽⁸⁾ اى مردم بپرهيزيد از گياهان سبز و خرمى كه در مزبله دان‏ها پرورش يافته است. وقتى توضيح خواستند، مقصودشان را زنان زيبا و خوب‏رويى دانستند كه در محيط فاسد و خانواده بد پرورش يافته‏اند.

4- توجه به كفويت

ازدواج با افراد هم‏كفو و هم‏شان باعث توافق بيش‏تر در زندگى مى‏شود; زيرا درصد بالايى از اختلافات بين زن و شوهرها در نتيجه نبودن طرفين در يك شان و طبقه است. كفويت در جنبه‏هاى ايمانى، فكرى، اقتصادى و... مطرح است، اما تكيه اساسى اسلام در كفويت، بيش‏تر بر مساله ايمان و اعتقاد است. علت اين‏كه پيامبر صلى الله عليه و آله، حضرت على عليه السلام را براى همسرى دختر خود انتخاب نمودند، همين مساله بوده است. بعضى روايات، كفويت، را شامل دو چيز دانسته‏اند: يكى عفت ناشى از ايمان و اعتقاد و ديگرى تامين امكانات زندگى. ⁽⁹⁾

امام صادق عليه السلام مى‏فرمايند: «الكفو ان يكون عفيفا و عنده يسار»; ⁽¹⁰⁾ كفو (هم‏رديف در ازدواج) كسى است كه عفيف باشد و مالى هم داشته باشد.

مصداق اين فرموده پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه و آله را كه «هر زن مسلمانى، كفو هر مرد مسلمان است‏»، در ماجراى ازدواج جويبر مى‏يابيم; جويبر مردى از اهل يمامه، تازه مسلمان شده و به مدينه آمده بود. او مؤمن و مخلص، ولى سياه پوست و مستمند بود و در مسجد زندگى مى‏كرد. روزى پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمودند: چرا ازدواج نمى‏كنى؟ جواب داد: چه كسى به من بينوا زن مى‏دهد؟ پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند: اسلام هر خوار و ذليلى را عزيز كرده است. برو نزد زيادبن وليد - از اشراف انصار - و دختر او را خواستگارى كن. جويبر فرمايش پيامبر صلى الله عليه و آله را به زياد گفت. زياد پاسخ داد: ما دخترانمان را به هم رديفان خود - از انصار - مى‏دهيم. پيامبر صلى الله عليه و آله، كه ماجرا را متوجه شدند، فرمودند: «اى زياد، جويبر مؤمن است، هر مؤمنى كفو زن مؤمنه و هر مرد مسلمانى كفو زن مسلمان است.» ⁽¹¹⁾ زياد پس از اين فرمايش پيامبر صلى الله عليه و آله، اطاعت كرد و دخترش را با تشريفاتى، به ازدواج جويبر درآورد.

5- سلامت جسم و روان

عدم سلامت، مانع از ازدواج نيست، ولى در تداوم زندگى مشترك اثر منفى دارد. بر همين اساس، علماى اخلاق با استفاده از روايات اسلامى، گفته‏اند: با شش گروه از زنان ازدواج نكنيد; يك گروه از اين‏ها زنان انانه هستند; يعنى بسيار ناله مى‏كنند، مريض احوالند و خود را به بيمارى مى‏زنند. ⁽¹²⁾

پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله به مغيرة‏بن شعبه، كه دخترى را براى همسرى خود نامزد كرده بود، فرمود: «پيش از ازدواج، درباره مزاياى جسمى دختر مورد نظرت تحقيق كن; زيرا اين بررسى در ايجاد الفت و محبت و توافق‏هاى بيش‏تر بين تو و همسرت پس از ازدواج، تاثير زيادى دارد.» ⁽¹³⁾ به همين دليل به مرد اجازه داده شده در انتخاب همسر، براى به دست آوردن اطلاعات بدنى، يك بار به زن نظر بيفكند.

سلامت فكر و انديشه نيز بر سلامت رفتار و اعتدال در برخوردها، اثر بسزايى دارد; زيرا روابط انسانى زوجين، تابع شرايط نفسانى و روانى آن‏هاست و با عدم وجود سلامت روان، نمى‏توانند روابط مستحكم خانوادگى را بنيان گذارند.

امام صادق عليه السلام از رسول اكرم صلى الله عليه و آله نقل كرده‏اند كه آن حضرت فرمودند: «از ازدواج با احمق بپرهيزيد كه هم‏نشينى با او مايه اندوه و بلاست.» ⁽¹⁴⁾

6- ديگر معيارها

از معيارهاى ديگرى كه در لابه لاى احاديث اسلامى به چشم مى‏خورد و پس از موارد مزبور، بايد مورد نظر قرار گيرد، عبارت است از: دوشيزگى همسر، نداشتن قرابت و فاميلى نزديك، زيبايى و... .

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمودند: «بهترين زنان شما، زنى است كه بچه‏آور، مهربان، پاك‏دامن، نزد فاميل محترم و در برابر شوهر متواضع باشد، خود را براى شوهر بيارايد، به ديگران بى‏اعتنا و در خلوت، در اختيار همسر خود بوده و مثل برخى از مردان مبتذل نباشد.» ⁽¹⁵⁾

ملاك‏هاى غير ضرورى در انتخاب همسر

عدم وجود اختلافات نژادى، سنى و منطقه‏اى از شرايط اساسى ازدواج نيستند و ازدواج دختر و پسر مسلمان با وجود اين اختلافات، صحيح است.

امام صادق عليه السلام فرمود: رسول خدا صلى الله عليه و آله دختر عبدالمطلب را به ازدواج مقداد در آورد تا ازدواج به سهولت صورت گيرد (تعنيات خرافى و تشريفات جاهلى از ميان برود) و مسلمانان از رسول خدا صلى الله عليه و آله پيروى كنند و بدانند كه «گرامى‏ترين آن‏ها نزد خدا، باتقواترين آن‏هاست.» ⁽¹⁶⁾

بنابراين، بايد مسائل جزئى و ظاهرى از قبيل ثروت، زيبايى، مقام و دل‏برى كم‏تر مورد توجه قرار گيرد و در مقابل، سعى شود ملاك‏هاى ضرورى و اصلى هم‏چون ايمان، تقوا و اصالت‏خانوادگى بيش‏تر مورد اهميت قرار گيرد. پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله نهى فرمودند كه زنى را براى مال يا جمالش بگيرند; زيرا مالش موجب طغيان و جمالش مايه تباهى اوست. ملاك اصلى براى زن، دين و ايمان اوست. ⁽¹⁷⁾

پى‏نوشت‏ها:

1- ملامحسن فيض كاشانى، محجة‏البيضاء، ج 3، ص 85

2و3- جمال‏الدين‏محمدالابشيهى،المستطرف،ج‏2،ص‏218

4- حسن‏بن فضل‏طبرسى، مكارم الاخلاق، ص 103

5- محمدبن‏يعقوب كلينى، فروع كافى، ج 5، ص 324 / محمدبن حسن حر عاملى، وسائل الشيعه، ج 14، ص 14

6- محمدبن يعقوب كلينى، اصول كافى، ج 5، ص 327

7- حسن‏بن فضل طبرسى، پيشين

8- محمدبن يعقوب كلينى، پيشين، ج 5، ص 332

9- محمدبن حسن حر عاملى، ج 14

10- وافى، ج 3، ص 18

11- محمدبن يعقوب كلينى، پيشين، ج 5، ص 34

12- همو، فروع كافى، ج 5، ص 325

13- محمدبن حسن حر عاملى، باب 35

14- جعفريات، ص 92

15- محمدبن على‏بن على‏بن بابويه، روضه المتقين، ج 8

16- محمدبن يعقوب كلينى، ج 5، ص 344

17- نكاح المستدرك، باب 13، خ 1 و 3

 منبع: www.e-resaneh.com

محمدرضا مطهری