اطلاعات عمومی

تجدد حیات و بیداری هنگامی آغاز گردید که سردی زمستان پایان یافت و در دامان کوهساران لاله و ریحان روئید.

واژه نوروز مرکب از دو واژهٔ فارسی «نو» و «روز» است. در روزگاران کهن آریاییان این واژه را "ناوا سردا" یعنی سال میگفتند.

مردمان آریایی آسیای میانه نیز در زمان سلاله های سغدیان و خوارزمشاهیان، نوروز را نوسارد و نوسارجی مینامیدند. منشا و زمان پیدایش نوروز، به درستی معلوم نیست. در برخی از متن‌های کهن، شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی اسناد دیگر، کیومرث را به‌عنوان پایه‌گذار نوروز معرفی کرده اند.

در شاهنامه، روایت شده است که جمشید در حال گذشتن از آذربایجان بود که دستور داد در آنجا برای او تختی بگذارند و خودش با تاجی زرین بر روی تخت نشست. با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی، و آن روز را روز نو یا نوروز نامیدند. برخی دیگر آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می‌دهد. بر طبق این روایت‌ها، رواج نوروز در خاوران 538 سال قبل از میلاد یعنی زمان حمله کورش به بابل بازمی‌گردد. ونیز در برخی از روایت‌ها، زرتشت به‌عنوان بنیان‌گذار نوروز نام برده شده است.

برخی از شواهد تاریخی نشان میدهند که کوروش دوم بنیان‌گزار سلاله هخامنشیان، در سال 538 قبل از میلاد، نوروز را جشن ملی اعلام کرد. وی در این روز برنامه‌هایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان‌های همگانی و خانه‌های شخصی و بخشش محکومان اجرا نمود. این آیین‌ در زمان پادشاهان دیگرهخامنشی نیز برگزار می‌شده است. چنانچه بررسی‌هایی که بر روی سنگ‌نوشته‌های دوران هخامنثیان صورت گرفته نشان می‌دهد که مردم با جشن‌های نوروز آشنا بوده‌اند، و هخامنشیان نوروز را با شکوه جلال بزرگی جشن می‌گرفته‌اند. شواهد نشان می‌دهد که داریوش اول هخامنشی، به مناسبت نوروز در سال 416 قبل از میلاد سکه‌ای از جنس طلا ضرب زده بود که در یک سوی آن سربازی در حال تیراندازی نشان داده میشده است.

در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز گرامی داشته می‌شد. در این روزگاران، جشن‌های متعددی در جریان یک سال برگزار می‌شد که مهمترین آنها نوروز و مهرگان بود. برگزاری جشن نوروز در دوران سلاله ساسانیان دست کم شش روز را در میگرفت. درین دوره نوروز به دو نام جشن گرفته میشد. یکی نوروز کوچک و دیگری نوروز بزرگ. نوروز کوچک یا نوروز عامه پنج روز نخست بود و از یکم تا پنجم حمل یا فروردین گرامی داشته می‌شد و روز ششم حمل یا فروردین بنام نوروز بزرگ جشن شکوهمندی برپا می‌شد. در روزهای نوروز عامه، قشری از قشرهای مردم، چون (دهقانان، روحانیان، سپاهیان، پیشه‌وران و اشراف) به دیدار شاه می‌آمدند و شاه به سخنان ایشان گوش می‌داد و برای حل مشکلات آنها دستور صادر می‌کرد. روز ششم که نوروز بزرگ آغاز میشد،باید شاه حق قشرهای گوناگون مردم را ادا میکرده بود و در این روز یعنی روزششم، جشن نوروز بزرگ برپا میشد. در این روزتنها نزدیکان شاه بودند که میتوانستند به نزد شاه حضور یابند و در مراسم شکوهمند جشن نوروزی با شاه اشتراک و از نمایشات و مراسم گوناگون نوروزی لذت ببرند.

پس از تسخیر خراسان توسط عربها، از برگزاری آیین‌های نوروز در زمان امویان و عباسیان نشانه‌ در دست نیست. اینقدر آمده است که خلفای عباسی گاهی برای پذیرش هدایای مردم، از نوروز استقبال می‌کرده‌اند. با روی کار آمدن سلسله‌های سامانیان و آل بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتری برگزار شد. در دوران سلجوقیان، به دستور جلال‌الدین ملک‌شاه سلجوقی تعدادی از ستاره شناسان خراسانی جهت تدوین گاه شماری خراسان زمین مؤظف گردیدند.

در گروه ستاره شناسان خراسانی که کار تدوین تقویم خراسان زمین را آغاز کردند ابوالفتح عبدالرحمان منصور خازنی، ابومظفر اسفزاری، ابو عباس لوگری، محمد بن احمد بن احمد معموری شامل بودند. در رأس این ستاره شناسان خراسانی خیام نیشاپوری قرارداشت. تقویمی که این گروه ستاره شناسان خراسانی ترتیب دادند بنام تقویم جلالی معروف گردید. تقویم جلالی همان تقویمی است که تا به امروز رایج می‌باشد و این تقویم دقیق‌ترین تقویم تا آنزمان و تا اکنون به‌شمار می‌آید.گفته میشود درتقویم اروپایی در هر 2500 سال یک روز اشتباه می‌شود، اما در تقویم جلالی در هر 10 هزار سال یک ثانیه تفاوت به وجود می‌آید که دال بر دقیق بودن این تقویم می نماید.

خیام با گروه ستاره شناسان خراسانی برای بهترسازی گاه شمار خراسانی، نوروز را در یکم بهار قرار دادند و جایگاه آن را ثابت نمودند. بر اساس این گاه شماری که به تقویم جلالی معروف شد، برای ثابت نگهداشتن نوروز در آغاز بهار، مقرر شد که هر چهار سال یک‌بار، تعداد روزهای سال (به‌جای 365 روز)، برابر با 366 روز در نظر گرفته شود. طبق این قاعده، می‌بایست روز اول سال در دور سال هشتم، دوباره به جای اول سال چهارم، برسد. این گاه شماری از سال 392 هجری آغاز شد و تا امروز ادامه دارد. تا جایی که اسناد نشان میدهد، اکثر گاه شماریهاو تقویم های امروزی هجری شمسی و هجری قمری معمول نیز مبتنی بر همین تقویم جلالی میباشد که بعد از اصلاخاتی ترتیب یافته اند.