اطلاعات عمومی

هفته نامه سلامت - الهه رضاییان: بچه‌ها زندگی کردن را از ما یاد می‌گیرند... ما چگونه زندگی می‌کنیم؟ آیا طلبکار بودن، زبان تلخ داشتن و منفی‌نگری شیوه زندگی ماست یا رضایت‌ و لذت بردن از داشته‌های امروز، سپاسگزاری و تلاش برای بهتر شدن؟ آیا ما هنر خوشحال بودن؛ یعنی پیدا کردن خوشبختی در موارد رایج و معمولی زندگی را بلد هستیم؟

 

اگر نه، چطور می‌توانیم بچه‌هایی خوشحال و موفق‌ تربیت کنیم؟ با سوق دادن آنها به سمت گرفتن مدارک تحصیلی خاص؟ خرید لوکس‌ترین اسباب‌بازی‌ها؟! خلاصه اینکه تلاش برای تربیت بچه‌ها بی‌فایده است و در نهایت آنها شبیه ما خواهند شد.

 

همه کارشناسان هم می‌گویند که باید در تربیت خود بکوشیم. بیایید از تغییر و اصلاح افکار و رفتارهایی که داریم، نترسیم. جسارت طور دیگر زندگی کردن را داشته باشیم. خودمان را با همه ضعف‌ها و قوت‌ها بپذیریم و فرزندمان را هر آن‌گونه که هست، دوست بداریم.

 

خیلی از گرفتاری‌های ما به‌دلیل تلقی اشتباهی است که از زندگی داریم؛ خودمان را در قیاس با دیگران قرار دادیم، تلاش کردیم و به آنها رسیدیم، اما دیدیم این آنجایی نبود که می‌خواستیم. ما فردیت خود را فراموش کردیم. بیایید در مورد بچه‌هایمان و ادامه زندگی خودمان این اشتباه را تکرار نکنیم. اجازه دهیم آنها نقش خودشان را بازی بکنند.

 

 

دکتر مهدی پوررضاییان از آثار تربیتی تئاتر و خواص درمانی هنرهای نمایشی می‌گوید:

والدین باید آستین بالا بزنند و اول، نگرش‌ها و تعریف‌های باستانی خودشان را از نمایش، موسیقی، خوشنویسی، نقاشی و هنرهای دیگر تغییر بدهند و سپس ابزار هنری را -در حد توان-وارد منزل کنند.

کتاب «نما با نمایش» در فصل نخست، به پیامدهای آموزشی، پرورشی و روان‌‌شناختی نمایش‌های دبستانی پرداخته؛ در فصل دوم سراغ دبیرستانی‌ها رفته و فایده‌های نمایش را در بلوغ و میان نوجوانان ارزیابی کرده و سپس به سایکودراما پرداخته که کمک می‌کند دانش‌آموزان در گفت‌وگو مشاور مدرسه، از تنش‌های مزمن خود بگویند. البته این مشاوران باید دوره‌های آموزشی ویژه‌ای را گذرانده باشند.

بهانه گفت‌وگوی «فرزندپروری» این هفته با دکتر مهدی پوررضاییان که دانش‌آموخته رشته تئاتردرمانی هستند، انتشار کتاب تازه‌ ایشان (نما با نمایش) به‌وسیله انتشارات کتاب نیستان است.

 

وقتی کتاب «نما با نمایش» را خواندم، به نظرم آمد گفت‌وگو با این نویسنده که روان‌شناس هم هست، آموزه‌های خوبی برای همراهان «صفحه فرزندپروری» و سایر والدینی که فرزند کودک و نوجوان دارند، به همراه خواهد داش و حیف است که حرف‌های ایشان را در این زمینه نشنویم؛ خاصه اینکه ما کمتر به نقش هنرهای نمایشی در زندگی و تکامل کودکان پرداخته‌ایم؛ هنری که به عقیده کارشناسان سلامت روان، حتی می‌تواند در کنار دروس مختلف ریاضی، علوم‌ و... ساعت‌هایی از وقت روزانه بچه‌ها را در مدرسه پر کند و بچه‌ها از طریق این هنر می‌توانند آموزش‌های مختلف و ضروری زندگی را به طور غیرمستقیم فرا بگیرند و تنش‌های نهفته در وجودشان را با تکیه بر نمایش و تئاتر درمان کنند. با گفت‌وگوی «فرزندپروری» این هفته همراه شوید.

اگر بدانیم که والدین، نخستین افرادی هستند که بذرها و دانه‌های رفتار را در زمین و زمینه‌های وجودی کودکان می‌پاشند و می‌کارند، آن وقت معلوم می‌شود که اگر کودک یا نوجوانی در دبستان یا مدرسه، رقابت می‌کند و مسابقه می‌دهد، مقصران چه افرادی هستند؟ بسیاری از والدین به این نکته توجه ندارند که یکی از خطرناک‌ترین عادت‌های ذهنی، مقایسه کردن است. برخی از والدین از اولین روزها، ماه‌ها و سال‌های تولد تا همیشه، مدام، فرزند یا فرزندان خودشان را با دیگران مقایسه می‌کنند و این کار را هم آشکارا و بی‌ملاحظه انجام می‌دهند.

 

به نظرم همین مقایسه کردن، هسته اولیه رفتارهای رقابتی است؛ یعنی وقتی در اثر مقایسه، معلوم شد فرزند من، نسبت به فرزند شما، چیزی کم دارد، آن وقت به او می‌آموزم که با فرزند شما مسابقه بدهد و از آنجا که پایانی برای مقایسه‌ها و رقابت‌ها نیست، این رفتارهای ذهنی و غیرذهنی، ریشه می‌زنند و نهادینه می‌شوند و در دوره نوجوانی، حاشیه و‌ هاله‌های خصومت هم گرداگرد آن خیمه می‌زنند و همان کودکان معصوم، آرام و سالم دیروز، می‌شوند نوجوانان متخاصم امروز.

این رقابت‌ها به زبان روان‌شناسی، از یک ویژگی شخصیتی به نام کمالگرایی، نشات می‌گیرند. البته کمالگرایی به خودی‌خود، یک ویژگی منفی نیست. این ویژگی شخصیتی به 2 نوع تقسیم می‌شود؛ کمالگرایی سازگارانه، مثبت یا بهنجار و کمالگرایی ناسازگارانه، منفی یا نابهنجار. کمالگرایی سازگارانه انسان را به سمت پیشرفت، رشد و شکوفایی، سوق می‌دهد و در عین حال ملاک‌های آن بسیار انعطاف‌پذیر است و سختگیرانه نیست. دقیقا برعکس کمالگرایی ناسازگارانه که ملاک‌هایی بسیار انعطاف‌ناپذیر و خارج از حد توان، وضع می‌کند.

 

احتمالا در اطراف خود کودکانی را دیده‌اید که وقتی از آنها معدلشان را می‌پرسند، سرشان را پایین می‌اندازند و با صدایی سرشار از بغض می‌گویند: «75/19» و در همین هنگام، مادرشان هزار دلیل و مدرک می‌آورد که فرزندم باید مثل هر سال 20 می‌شد، اما نمی‌دانم چه شد که این بار...! در بیشتر نظریه‌ها و آزمون‌های کمالگرایی، رد پای والدین به‌عنوان افرادی که مسبب کمالگرایی نوع دوم هستند، مشهود است.

 

این میل افراطی به کمال و بهتر بودن از دیگران، معمولا ابتدا از بیرون و از سوی والدین تحمیل و سپس کم‌کم درونی می‌شود و آن گاه به یک ویژگی مستحکم و باثبات تبدیل خواهد شد که بسیار سخت می‌توان تغییرش داد. مشکل دیگر این است که کودکان یا نوجوانان دارای این خصلت خاص، به ندرت از موفقیت‌های خود خشنود می‌شوند زیرا یا برای اکتساب آن فراتر از طاقت خود تلاش کرده و خسته‌اند یا همیشه در حال نشخوار ذهنی هدف بالاتر دیگری برای رسیدن به برتری مطلق هستند.

بنابراین توصیه جدی من این است که از ابتدا محیط منزل و سپس محیط‌های دیگری را که فرزندان در آنها پرورش می‌یابند، آکنده از دوستی با همکلاسی‌ها و تهی از مسابقه با آنها کنید. اصطلاحاتی مثل شاگرد اول و دوم و...، همه برخاسته از لغتنامه‌های رقابتی است.

 

 

من متعلق به آن گروه از مردم نیستم که عقیده دارند با تئاتر و بازی یا هنر و بازی باید آموزشگاه را دوست‌داشتنی کرد. هنر، وسیله نیست، آن هم وسیله‌ای که کلاس‌های درس را مطبوع کند. هنر، برتر از آن است که تا حد یک چاشنی، تنزل کند و کنار سفره درس‌ها و مشق‌های مرسوم مدرسه بنشیند. هنر هم مثل علم، یک پهنه از معرفت بشر و جامعه است. با تربیت هنری، معرفت افراد درباره اشیاء، بالا می‌رود. اینکه قرن‌هاست برخی گمان می‌کنند هنر، لذت‌آور است و دانش، آگاهی‌آور، نادرست است. هر دوی آنها آگاهی‌آورند. هنرمندان با ابزار هنر، همان اندازه از جهان سر درمی‌آورند که دانشمندان.

پس والدین باید آستین بالا بزنند و اول، نگرش‌ها و تعریف‌های باستانی خودشان را از نمایش، موسیقی، خوشنویسی، نقاشی و هنرهای دیگر تغییر بدهند و سپس ابزار هنری را -در حد توان-وارد منزل کنند تا فرزندانشان به تجربه و آزمایش عینی، خود دریابند که کاری که یک مداد رنگی یا قلممو یا پیانو برای فهم اسرار خلقت می‌کند، همان کاری است که یک میکروسکوپ انجام می‌دهد. این حرف که هنر، تفریحی بیاید و حضرت ریاضی را قابل‌تحمل کند، حرفی ضدریاضی و ضدهنر است.

هم در کتاب «نما با نمایش» و هم آثار قبلی‌ام گفته‌ام که هنرها و به‌ویژه هنر نقاشی و نمایش می‌توانند در موضوعات تشخیص و درمان، به اولیای منزل و مدرسه، کمک‌های عمومی و تخصصی بکنند.

وقتی از همذات‌بودن نمایش و بازی صحبت می‌کنیم، توجهمان به کودکان است؛ یعنی در دوره کودکی است که تئاتر و بازی با هم و درهم می‌آمیزند و تا حد یکی شدن پیش می‌روند. پس در این دوره، می‌توان امیدوار بود که نتایج جسمانی و روانی حاصل از بازی را از تئاتر کودک هم انتظار داشت، اما در دوره‌های بعد؛ یعنی نوجوانی و پیشاجوانی، موضوع، متفاوت می‌شود؛ در این 2 دوره، نوجوان با نمایش، فهم و ادراک خود را از پدیدارهای ذهنی و محیطی ویرایش می‌کند یا گسترش می‌دهد.

به عبارت دیگر، اگر در تئاتر کودک، معنای بازیگری با معنای بازی کردن یکسان است، در تئاتر نوجوانان، معنای بازیگری با هیچ مفهوم دیگری، یکسان نیست. نوجوان، روی صحنه تئاتر دبیرستان، ایفای نقش می‌کند تا به شناخت خود سر و سامان بدهد و برای ورود به دوره‌های بعدی زندگی آماده‌تر باشد.

به نظر من، ایفا یا تماشای نمایش از هر نوعی و در هر قالبی، می‌تواند شفابخش باشد، اما استفاده از سایکودراما به‌عنوان نوعی روان‌درمانی که هنرمندانه تاثیرات درمانی ایفای نمایش را با تماشای نمایش ترکیب کرده، اختصاصا به درمان مشکلات رفتاری و سایر مشکلات روان‌شناختی کودکان، نوجوانان و همچنین بزرگسالان کمک می‌کند.

 

اجازه دهید برای آشنایی جامع با سایکودراما، شما و خوانندگان «سلامت» را به 2 عنوان از کتاب‌هایم یعنی «نویسش در نمایش» و «نما با نمایش» ارجاع دهم. در کتاب نخست به معرفی انواع نمایش‌ها از نظر محتوا همراه با ارائه نمونه نمایشنامه‌هایی به قلم خودم پرداخته‌ام و در کتاب دوم، علاوه بر ارائه و ابداع چند روش فنی تولید نمایش، مقاله‌ای مشروح و مبسوط در مورد نقش نمایش به‌طور عام و سایکودراما به‌طور خاص، در تربیت یا درمان کودکان و نوجوانان، نوشته و تقدیم کرده‌ام.

هفته نامه سلامت - پرنیان پناهی: کتاب‌های حسی ـ لمسی جاذبه زیادی برای کودکان، به‌خصوص آنهایی که دچار مشکل جسمی هستند، دارند.

 

کم نیستند خانواده‌هایی که فرزند کم‌بینا و نابینا دارند و نمی‌دانند برای بازی و پرورش کودک خود چه کار کنند؟ مهدکودک‌های زیادی در سطح شهرها فعالیت می‌کنند که هدفشان ایجاد فضای شاد و سازگار با روحیات کودکان، فرصتی برای تجربه‌های جدید، شراکت و همکاری و در نهایت آمادگی برای ورود به مدرسه، اجتماع و... است، اما این بار به هنرکده‌ای سر زدیم که شبیه مهدکودک است اما شیوه تازه‌ای برای پرورش و شکوفا کردن استعداد کودکان پیش گرفته و آن استفاده از هنرهای تجسمی برای آموزش است. مهم‌تر از همه اینکه آموزش‌ها در قالب کارگاه‌هایی است که در آن همه بچه‌ها از کم‌بینا تا نابینا کنار هم هستند.

زهرا فرمانی، سردبیر و صاحب امتیاز سابق مجله بادبادک و مدیر عامل هنرکده بادبادک در گفت‌وگو با «سلامت» می‌گوید: «در تمام سال‌هایی که با کودکان کار می‌کردم هرگز به این فکر نکردم که کودک می‌بیند یا نمی‌بیند، راه می‌رود یا نمی‌رود، از چه دین و آیینی است و...هر کودکی با هر نوع مشکلی در این هنرکده ثبت‌نام می‌شود.

 

کودکان با نیازهای ویژه به‌خصوص کودکان مبتلا به اوتیسم همیشه در اینجا حضور دارند. اگر متوجه شویم کودک در ارتباط‌گیری با دیگران دچار مشکل است، به خانواده‌اش اطلاع می‌دهیم، معلمی را از مرکز دیگری به مرکز ما دعوت کنند تا نیازهای کودک برطرف شود. بخش مهمی از هنرکده ما نیز به آموزش کودکان نابینا اختصاص دارد.

از آنجا که رشته تحصیلی من روان‌شناسی کودکان استثنایی بود و دوران دانشجویی نیز با کودکان نابینا کار می‌کردم، تمایل پیدا کردم کتاب‌های حسی- لمسی ارائه دهم.»

خانم فرمانی درست می‌گفت. زمانی که به این کتاب‌های حسی- لمسی بیشتر توجه ‌کردم به نظرم آمد که از جنس مواد مقاوم هستند و برای کودکان کم‌توان جسمی جاذبه زیادی دارند و می‌توانند با آنها بازی کنند. این کتاب‌ها متن زیادی ندارند بنابراین برای ناشنوایان نیز جذاب‌اند و کودکان ناشنوا بیشتر به ارتباط تصویری علاقه دارند. کتاب‌های حسی-لمسی طوری طراحی شده‌اند که مانند اسباب‌بازی‌اند، در نتیجه کنجکاوی، تمرکز و دقت کودکان را تقویت می‌کنند.

 

از طرفی، تنها کتاب‌هایی هستند که برای کودکان نابینا مفیدند، اما آموزش‌های این مهد برای کودکان نابینا فراتر از اینهاست. آموزش به کودکان نابینا در جلسات مختلفی انجام می‌گیرد. این کارگاه‌ها با مربی‌ها و گروه‌ تسهیل‌گر تشکیل می‌شوند. برای کمک به کودکان از هنرهای تجسمی کمک گرفته می‌شود. هر کودک با ورود به کارگاه گام به گام آموزش می‌بیند. بد نیست به آموزش‌هایی که در کارگاه داده می‌شود، اشاره کنیم تا مفهوم آموزش به کودکان نابینا برای خانواده‌هایی که چنین کودکی دارند گویاتر شود و بدانند نباید این بچه‌ها را رها کرد و با آنها هم باید درست مثل بچه‌های کاملا سالم از نظر جسمی و روانی سر و کله زد و شادی و بازی توام با آموزش انجام داد.

 

 

آنچه در ادامه می‌خوانید، مروری است بر 6 جلسه پیاپی که در کارگاه ویژه نابینایان رخ داد:

• جلسه اول ساخت گربه با کمک هنر اریگامی: در این جلسه ابتدا توجه کودک را به صدای گربه و غذای او جلب می‌کنیم. بعد آهنگی از ثمین باغچه‌بان با داستان موش و گربه پخش می‌شود. سپس گربه‌های اوریگامی ساخته و برای آنها دست و پا گذاشته می‌شود.

• جلسه دوم کارگاه ساخت پرنده با کمک هنر کلاژ: در این برنامه نیز نام چند پرنده برای کودکان گفته و صدای آنها تقلید می‌شود. حتی با دستگاه پخش به صدای واقعی چند پرنده نیز گوش می‌دهیم. قبل از شروع به کار کاغذهای خط‌کشی‌شده توسط رل خیاطی با قیچی بریده می‌شوند. تسهیل‌گرها برش‌های دایره‌ای کوچک و بزرگی روی کاغذها انجام می‌دهند، بعد روی آنها پرهایی با رنگ‌های مختلف و در آخر چشم و پا برای پرنده گذاشته می‌شود. در آخر کودکان نقش پرنده به خود می‌گیرند و با صدای آهنگ پرواز می‌کنند و زمانی که صدا قطع می‌شود بالای صندلی‌هایی که به‌عنوان درخت هستند، می‌روند.

• جلسه سوم ساخت حیوان با هنر مجسمه‎سازی: در این کارگاه کودکان روزنامه‌ها را به اندازه‌های مختلف پاره و آنها را لول می‌کنند و از درون آن با هم حرف می‌زنند. بعد به آنها گفته می‌شود هر کس حیوان مورد علاقه‌اش را بسازد. تسهیل‌گر نیز به کودک کمک می‌کند تا سر و بدن حیوان ساخته شود. در طول ساخت درباره غذای حیوان و... صحبت می‌شود. بعد از آن کودکان راه رفتن حیوان را تقلید می‌کنند.

• جلسه چهارم شناخت لباس: درباره نوع لباس و رنگ و... صحبت می‌شود. کودکان لباس همدیگر را لمس می‌کنند و یاد می‌گیرند هر لباسی برای کدام محیط مناسب است. در مورد خرید پارچه، مراحل دوخت لباس و ابزار خیاطی هم بحث می‌شود. دوخت و دوز ساده‌ نیز به آنها آموزش داده می‌شود.

• جلسه پنجم آشنایی با موسیقی: ساز طبلک معرفی و درباره چگونگی ساخت آن صحبت می‌شود. کودکان یاد می‌گیرند که چطور باید با لیوان و بادکنک طبلک بسازند و چطور به‌طور هماهنگ بنوازند. ساز بعدی بلز است. سپس کودکان هر سازی را که دوست دارند انتخاب می‌کنند و با آن شروع به نواختن و خواندن شعر می‌کنند و با هر ساز بازی هیجانی و موزیکال انجام می‌دهند.

• جلسه ششم، نمایش و جهت‌یابی: در این جلسه کودکان باید خودشان را معرفی کنند. اشیای ساده اطراف لمس و نامشان گفته می‌شود. مربی آنها را در سبد می‌ریزد و کودکان اشیای نامبرده را یکی‌یکی پیدا می‌کنند. بعد از اینکه کودک نام اشیاء را گفت، مربی شعری درباره آن می‌خواند. بازی تخیلی نیز انجام می‌شود. کودکان آشنایی مختصری با ماشین دارند.