اطلاعات عمومی

آهن" به عنوان یک ماده غذایی ضروری، وظیفه حمل اکسیژن دربدن را به عهده دارد.

آهن یکی از عوامل تشکیل‌دهنده آنزیم‌های متعدد در بدن است، فرم آهن ذخیره شده در بدن انسان به صورت "فریتین" و"هموسیداین"است که دربخش‌های گوناگون بدن انسان از جمله مغز استخوان، کبد و طحال وجود دارد.

کمبود شدید آهن در بدن سبب کم خونی، رنگ پریدگی و سلول‌های خونی با میزان غلظت هموگلوبین پایین می‌شود.

این کمبود در زنان باردار، خطر تولد فرزندان نارس را افزایش داده و موجب تولد نوزادان کم وزن می‌شود.

کمبود آهن در کودکان موجب کم هوشی و کاهش قدرت تمرکز می‌شود.

برای آشنایی بیشتر با این موضوع، آگاهی از غذاهای حاوی آهن و مشکلات ناشی از کمبود آهن در مردم، با یک کارشناس تغذیه و یک متخصص اپیدمیولوژی گفت‌وگو کردیم.

خانم "زیبا کاوه‌یی" کارشناس تغذیه در این‌باره به خبرنگار علمی ایرنا گفت که در برنامه غذایی روزانه ما دو نوع "آهن هم" haem و "غیر هم" non haem وجود دارد.

وی گفت که آهن هم در گوشت قرمز، مرغ، ماهی و جگر وجود دارد و آهن "غیرهم" در غذاهای گیاهی مثل غلات، حبوبات، سبزی ها، سویا، مغزها و انواع خشکبار یافت می‌شود که "آهن هم" از قابلیت جذب بالایی برخوردار است یعنی 20 تا 30 درصد آن جذب می‌شود ولی تنها 3 تا 8 درصد آهن "غیر- هم" جذب بدن می‌شود.

با توجه به این موضوع، کارشناسان توصیه می‌کنند که آهن مورد نیاز بدن از منابع حیوانی مثل گوشت قرمز که منبع غنی از آهن است و قابلیت جذب آهن موجود در آن بالاست، تامین شود.

خانم کاوه‌یی در تعریف "آهن هم" می‌گوید زمانی که آهن به یک بخش پروتئینی وصل شده باشد به آن "آهن هم" می‌گویند.

دکتر"ربابه شیخ‌الاسلام" اپیدمیولوژیست و عضو هیات علمی وزارت بهداشت نیز در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علمی ایرنا، علل کمبود آهن در بدن و راه‌های تامین و پیشگیری از آن را تشریح کرد.

وی گفت: یک بررسی که در سال 1380 با عنوان "پژوهشی بر روی وضعیت ریزمغذی‌های ایران" و بر روی آهن، روی، ویتامین دی و آ صورت گرفت نشان داد که در 11 اقلیم جغرافیایی کشور، 25 درصد کودکان شش ساله کمبود آهن دارند.

وی خاطرنشان کرد کمبود آهن و روی تنها در ایران نیست و در همه جای دنیا وجود دارد، اما باید با رژیم غذایی مناسب از بروز آن پیشگیری و با آن مقابله کرد.

خانم شیخ‌الاسلام که مدیر موسسه تغذیه، سلامت و توسعه است، گفت: بررسی‌های انجام شده نشان داد 40 درصد از کودکان زیر دو سال کشور به کم خونی مبتلا هستند و در اقلیم‌های جنوبی کشور 60 درصد کودکان روستایی و 45 درصد کودکان شهری دچار کم خونی هستند.

وی افزود: در مجموع، بیش از 30 درصد کودکان کشور کمبود ذخیره آهن دارند.

این عضو هیات علمی وزارت بهداشت خاطرنشان کرد در یک نگاه کلی، فقر آهن در مناطق شهری و روستایی در تمام گروه‌های سنی مورد بررسی بالاست، اما در دو گروه کودکان زیر دو سال و زنان باردار از شدت بیشتری برخوردار است.

انواع گوشت‌ها، جگر و بعضی از محصولات کشاورزی مانند انواع حبوبات دارای آهن هستند.

شیخ‌الاسلام تاکید کرد که آهن انواع گوشت قابل جذب‌تر است، بنابراین سیاست‌گذاری در زمینه قیمت گوشت باید به گونه‌ای باشد که گروه‌های مختلف جمعیتی از نظر اقتصادی به آن دسترسی داشته باشند.

مدیر موسسه تغذیه، سلامت و توسعه خاطرنشان کرد: اگر همراه با غذا، ویتامین ث که در سبزیجات و مرکبات و میوه‌ها وجود دارد مصرف شود، آهن فرآورده‌های گیاهی مثل حبوبات هم قابل جذب می‌شود.

وی اضافه کرد: بنابراین مصرف انواع سبزی و سالادها همراه با غذا برای افرادی که کمتر به گوشت دسترسی دارند و بیشتر آهن مورد نیاز بدنشان از طریق فرآورده‌های گیاهی تامین می‌شود، توصیه می‌شود.

دکتر شیخ‌الاسلام تاکید کرد که باید از خوردن چای به همراه غذا و نان‌هایی که برای عمل‌آوری آن از جوش شیرین استفاده شده، خودداری کرد.

وی به مردم توصیه کرد مطمئن شوند نان مصرفی آنان با روش تخمیری تولید شده باشد زیرا اگر نان با خمیر"ورنیامده" تهیه شود، کمبودآهن مورد نیاز بدن، حتی با غنی‌سازی آرد هم بر طرف نخواهد شد.

دکتر شیخ‌الاسلام مصرف نان سنگک و بربری را توصیه کرد و نان لواش را جزو نان‌هایی دانست که فاقد آهن است.

وی گفت من شخصا معتقدم که تولید نان لواش باید از سوی دست اندرکاران ممنوع شود.

دکتر شیخ‌الاسلام خاطرنشان کرد که درصدی از خانواده‌های ایرانی با کمبود آهن، کلسیم و ویتامین A رو به رو هستند و همچنین نیمی از خانوارها بیش از نیاز، انرژی و پروتئین دریافت می‌کنند.

او گفت: میانگین مصرف مواد غذایی در کشور و مقایسه آن با سبد مطلوب نشان می‌دهد که مصرف نان و برنج بیش از حد مطلوب، مصرف مواد پروتئینی مانند حبوبات و انواع گوشت، کمتر از حد مطلوب است و میزان مصرف فراورده‌های لبنی فاصله زیادی با حد مطلوب دارد.

این متخصص بهداشت عمومی و اپیدمیولوژی تغذیه افزود: خانواده‌های ایرانی بیشتر توجه به سیری شکم دارند تا "سیری سلولی"، لذا توجه به سیاست گذاریهای مناسب تغذیه‌ای، آموزش همگانی و تدوین قوانین مربوطه، یک ضرورت است.

دکتر شیخ‌الاسلام افزود: تنظیم سبد غذایی خانواده به عواملی نظیر درآمد و قیمتها، دسترسی فیزیکی، دسترسی اقتصادی، عادات غذایی روزانه و آگاهیهای تغذیه‌ای بستگی دارد.

وی گفت: آموزش زنان به عنوان فرد موثر در تغذیه خانواده با محور سلامت، تغذیه و تنظیم بودجه خانواده از راهکارهای متعادل نمودن سبد غذایی است.

وی با اشاره به اینکه دانش فنی جهان در مغز کودکان شکل می‌گیرد، افزود در هفته سوم بارداری هر دقیقه 250 هزار سلول مغزی تکثیر می‌شود و 90 درصد رشد مغزی کودکان تا شش سالگی کامل می‌شود.

شیخ‌الاسلام، دانش والدین در زمینه تغذیه را برای رشد این قشر بسیار موثر دانست و گفت : والدین باید بدانند کودکی که دارای یک معده با حجم کوچک است و به سرعت رشد می‌کند، چگونه تغذیه شود تا تمام نیازهایش برطرف شود.

وی، آموزش والدین برای چگونگی تغذیه فرزندانشان را بسیار ضروری دانست و نقش وزارت آموزش و پرورش را در این امر مهم خواند.

این متخصص اپیدمیولوژی تغذیه، همچنین به کمبود ریز مغذی‌ها در دوران جنینی و کودکی اشاره کرد و گفت: برطرف نمودن آسیب‌های ناشی از کمبود این مواد در کودکان، به مراتب مشکل تر از بهبود سایر بیماری هاست.

وی مصرف ویتامین‌های "آ" و "دی"، 15 روز پس از تولد و شربت آهن درشش ماهگی را برای کودکان توصیه کرد.