اطلاعات عمومی

به گزارش مهر، يکي از مراسم هاي عزاداري که با وسعت زيادي در نقاط مختلف ايران و با تاثير از شرايط فرهنگي و اقليمي خاص آن مناطق، به اجرا درمي­ آيد، مراسم "نخل­ برداري" و يا "نخل گرداني" است که با مفهوم تشييع پيکر مقدس سيد الشهدا (ع) در روز عاشورا برپا مي ­شود.

به نظر مي رسد عموميت اين مراسم و شهرت نخل در سراسر ايران از ساير رسوم و نشانه ­ها بيشتر است و با توجه به مشاهدات و مطالعات مي توان گفت که در اغلب نقاط ايران مردم يا نخل دارند و يا آن را مي ­شناسند.

حتي وسعت حضور و اجراي اين آيين، مرزهاي ايران را درنورديده و به وسعت جهان و فرهنگ مسلمانان شيعه برگزار مي شود به عنوان نمونه در کشورهايي همچون جزاير کارائيب يا در هندوستان به شکل "تعزيره" نمود مي ‌يابد.

تعزيره تا حدودي شبيه نخل کشور ماست که آن را به زيباترين شکل تزئين مي کنند و در شهرها مي گردانند و مرم به دنبال آن به عزاداري مي پردازند و در نهايت در ظهر عاشورا اين تعزيرها را به دريا و رودخانه مي اندازند و اعتقاد دارند زماني که آنها بر اثر برخورد با آب متلاشي مي شوند، روح امام حسين (ع) به آسمان صعود مي کند.

در کشور خودمان اصلي ترين مراکز برگزاري اين رسم باشکوه و پررمز و راز به طور عمده در شهرها و آباديهاي اطراف کوير مرکز ايران به چشم مي خورد يعني از جنوب خراسان گرفته تا سمنان، دامغان، خمين، نواحي قم، کاشان، ابيانه، خور و بيابانک، زواره، اردستان، نايين و ...، و در بين اين مناطق، بيشترين، گسترده ­ترين و شاخص­ ترين نخلها در استان يزد، متمرکز هستند به گونه ­اي که مي توان گفت، هيچ آبادي نيست که يک يا چند نخل امام حسين (ع) در آن يافت نشود.

مراسم نخل برداري از ويژگيهاي منحصر به فرد مراسم محرم و عزاداري در يزد محسوب مي شود که با همکاري و همياري گوناگون اهالي در تمام مراحل مراسم، از کمک مالي و تهيه چوب و ديگر وسايل آن گرفته تا کمک در تزئين و عَلَم کردن آن و حمل آن در روز عاشورا و ... برگزار مي شود و جالب اينکه در برخي موارد، زرتشتيان يزد نيز در ساختن نخلها، همياري و همکاري دارند زيرا آنها حضرت سيدالشهدا (ع) را همسر شهربانوي ايراني دانسته و نسبت به ايشان احترام و ارادت خاصي قائل هستند.

در گذشته مراسم آذين بندي و آماده کردن نخلها براي ايام عزاداري ماه محرم با يک فراخوان، بسيج همگاني اهل محل و يا آبادي صورت مي گرفت.

رسم سنتي بر اين شکل بود که وقتي مي خواستند نخلها را براي انجام مراسم محرم و عاشوراي حسيني آماده کنند، چند روز پيش از فرارسيدن محرم، آيين هايي براي گردآوري کمکهاي گوناگون از مردم انجام مي­شد و مردم نيز از يک تکه ريسمان گرفته تا پارچه ­هاي الوان، چراغ­ ها، آيينه ­ها، خنجرها، دشنه­ ها، پياله زنگوله­ ها، سپرها و ديگر زيورآلات را براي آذين بندي هرچه باشکوه­ تر نخل به ميدانهاي محل تحويل مي دادند.

حتي در برخي موارد درختاني به اين منظور وقف مي شدند تا در زمان کهنسالي درخت از چوب آن براي مرمت نخل استفاده شود.

يکي از کارشناسان فرهنگي و پژوهشگر ادبيات شفاهي و فرهنگ عامه در اين زمينه به خبرنگار مهر گفت: نخل يک سازه چوبي است که قسمت جلو و عقب آن از قطعات کوچک چوب به شکل نخلي بزرگ و شبکه شبکه ساخته شده و وسط آن با چوب اسکلت بندي شده است. براي پايه­ هاي آن، چهار قطعه چوب به صورت عمودي در چهار طرف و براي بلند کردن آن چند قطعه چوب به صورت افقي تعبيه شده است. براي بستن آن، تعدادي از خدام حسينيه از صبح هشتم محرم دست به کار مي شوند. آنها بر روي پارچه مشکي و در جلو و عقب آن، خنجر، آيينه ­هاي بزرگ و نيز يک سازه چوبي به شکل سرو در جلو و عقب نصب مي کنند. که اين کار تا ظهر روز نهم محرم (تاسوعا) ادامه مي­ يابد.

 محسن خرمشاهي افزود: مردم و عزاداران هر کدام از عناصر به کار برده شده در نخل را نمادي از يک حادثه و متعلق به شخص خاصي در حادثه کربلا مي دانند.

وي در تشريح برخي از اين نمادها عنوان کرد: چوب نخل به عنوان جنازه سيدالشهدا، سياهپوش کردن به عنوان پارچه سياه روي جنازه، شمشير و نيزه ها به علامت تير و نيزه هاي وارد شده بر بدن امام حسين (ع)، سرو نخل به عنوان قد و قامت علي اکبر (ع)، آيينه به عنوان نور وجود مبارک امام حسين(ع)، علمهايي که بر نخل بسته مي شود به عنوان علمدار امام  حسين(ع)، پارچه هاي زينتي که بر نخل مي بندند به عنوان حجله حضرت قاسم (ع)، زنگهايي که در قديم بر آن مي بستند به عنوان زنگ کاروان امام  حسين(ع)، عزاداراني که نخل را بر مي دارند به عنوان تشييع کنندگان و .... براي مردم شناخته شده است.

خرمشاهي ادامه داد: هر چند امروز نخلهايي با اين وسعت تزئين کمتر ديده مي شود و تنها به سياه پوش کردن و تزئينات ساده بسنده مي شود اما باز هم نخل بندي و نخل گرداني، آييني باشکوه است که با عظمت خاصي در بين يزديها برگزار مي شود و از  جمله آيين هايي است که کمتر به فراموشي سپرده شده و از همه مهمتر اينکه کمتر دچار تحريف شده است.

وي بيان داشت: نخلها پس از آذيين بندي بسيار سنگين تر از آنچه هستند مي شوند و وزن برخي نخلها نظير نخل ميدان اميرچخماق يزد که از جمله نخلهاي بزرگ استان يزد به شمار مي رود يا نخل تفت به چندين تن مي رسد و براي نخل گرداني نياز به حضور و همکاري شايد صد مرد قوي هيکل است.

بزرگترين نخل استان يزد هم اکنون در شهرستان تفت قرار دارد و هر سال در روز عاشورا جمعيتي ميليوني در اين مراسم شرکت مي ‌کنند و صدها نفر مردم اين نماد عظيم را بر دوش مي‌ کشند و گرد ميدان نخل به حرکت در مي ‌آورند.

علاوه بر ارداتمندان استان يزد به مراسم عزاداري امام حسين(ع) بسياري از توريستهاي کشورهاي خارجي و حتي مردم ساير نقاط کشورمان برنامه سفر خود را به نحوي تنظيم مي کنند که در روز عاشورا در استان يزد باشند زيرا مراسم نخل گرداني را يکي از پرشور ترين مراسم عزاداري امام حسين (ع) مي دانند.

البته اين مراسم در شهرستانهايي نظير تفت، مهريز و يزد بسيار ويژه با شکوه خاصي نسبت به ساير شهرستان ها برگزار مي شود و جمعيت بسياري حتي از مرکز استان براي تماشاي اين مراسم به تفت و مهريز مي روند.

اين فرهنگ و باور مردم استان يزد همچنين مراسم ويژه عزاداري به عنوان يکي از فرهنگهاي ملي در فهرست آثار معنوي سازمان ميراث فرهنگي به ثبت رسيده است.