اطلاعات عمومی

مجموعه بناهای یادمانی قلعه یزدگرد در هجده کیلومتری سه راهی ریجاب به سرپل ذهاب قرار دارد. این مجموعه با وسعت تقریبی چهل کیلومتر مربع از سمت شمال غرب با پرتگاه تندی به جلگه ذهاب و از طرف شمال و شرق به صخره های پلکانی دالاهو محدود می شود. بر اساس اولین تحقیقات و کاوش های باستان شناسی در این منطقه و بر طبق گچ بری های مکشوفه از بنای معروف به «گچ گمبد» زمان ساخت این مجموعه به دوره ساسانی نسبت داده شد. اما کاوش های بعدی در این منطقه نشان داد بسیاری از مجموعه بناهای این محوطه متعلق به به اواخر دوره اشکانی است. این مجموعه شامل چند محوطه است:

دیوار گچ: خطی از استحکامات به طول دو و نیم کیلومتر و عرض دو تا چهار متر است و با قلوه و لاشه سنگ به همراه ملاط گچ ساخته شده است. سرتاسر نمای خارجی این دیوار با مجوعه ای از برج های نیم دایره ای شکل تقویت شده است.

آشپزخانه: در انتهای پایین دیوار مجموعه ای از استحکامات قرار دارد و به احتمال زیاد محل استقرار سربازان بوده است.

دروازه: دو برج منفرد در ابتدای دیوار دفاعی قرار گرفته است. این مکان دروازه خوانده می شود.

جای دار: در حال حاضر این محوطه بین باغ های روستای «زرده» قرار دارد. آثار بر جای مانده در این محوطه نوعی استحکامات دفاعی با دیوارها و برج های تعبیه شده در آن را نشان می دهد. این بنا احتمالاً ترکیبی از دژ قلعه برای کل محوطه بوده است.

تپه رش: در سطح این محوطه مقدار زیادی سفال از دوره های مختلف به دست آمده است.

قلعه یزدگرد: این بنا در یکی از بلندترین ارتفاعات قرار دارد. اطراف این قلعه را حصاری با برج های نیم دایره ای شکل احاطه کرده است. قطر این برج ها بن دو تا شش متر است و با فاصله شش تا شانزده متر از یکدیگر قرار گرفته اند.

گچ گمبد: این محوطه که به نام «میدان» نیز شناخته می شود دارای وسعت تقریبی ۸۰۰×۴۰۰ متر است. اطراف این مجموعه را حصاری با برج های نیم دایره ای شکل در بر گرفته است. در قسمت جنوبی آن پردیس و در قسمت شمالی آن کاخی به چشم می خورد و تزیینات گچی بسیاری از داخل آن به دست آمده است.

قلعه داور: این بنا در داخل روستای «بان گمبد» قرار دارد. کاوش های باستان شناختی نشان داده است که این بنا آتشکده ای از دوره ساسانی بوده و در اویل اسلام با الحاق فضاهایی به آن تبدیل به کارگاه شیشه گری شده است.

نقاره خانه: این بنا در شمال شرقی بنای قلعه یزدگرد و بر روی ارتفاعات قرار دارد. این بنا برج دیده بانی بود.

آشیاب: این بنا در شمال غربی بنای قلعه یزدگرد و بر روی ارتفاعات قرار گرفته است. این بنا نیز برج دیده بانی بود.

کتیبه شیخ علیخان زنگنه در بیستون

کتیبه وقفنامه شیغعلی خان زنگنه که بدوره صفویه بازمیگردد از آثار دیگر مجموعه جهانی بیستون است . این اثر با شماره ۴۸۸۱ در لیست آثار ارزشمند ایران ثبت گردیده است . این اثر در سالهای ۱۱۸۶-۱۱۰۱ هجری قمری در زمان شیخ علیخان زنگنه صدراعظم شاه سلیمان صفوی بر روی کتیبه میتریدات دوم حجاری شده است .

ارتفاع آن ۳۶۴ سانتیمتر و عرض آن ۲۷۶ سانتیمتر میباشد . شامل ۱۵ سطر به خط ثلث که شیخ علیخان در زمان حیات خود در آن رقباتی چند را وقف سادات فاطمی و تعیمرات کاروانسرا بیستون نموده است . ترجمه بخشی دیگر از آن پیرامون نحوه توزیع آب می باشد .

کاروانسرای شاه عباس صفوی در بیستون

مجسمه هرکول که به نظر می آید تندیسی از تجاوز اسکندر گجستک و حکومت سلوکیان به ایران باشد در بیستون در سال ۱۳۲۷ هجری هنگام احداث جاده آسفالته همدان به کرمانشاه در دامنه کوه کشف شد . این اثر شخص نیرومندی را نشان میدهد که به پهلوی چپ به روی نقش شیری در سایه درختی لمیده است و در دست چپ پیاله ای از شراب در دست دارد و دست چپش را بروی پای راستش قرار داده است . سر این مجسمه در سال ۱۳۸۰ کنده و دزدیده شده بود که پس از چند سال کشف و دوباره به جایگاه اصلی خودش برگشت . درازای این تندیس ۱۴۷ سانتی متر است .

پشت این تندیس کتیبه ای از زمان سلوکیان وجود دارد که مفهوم آن به این شرح است : ” به سال ۱۶۴ ماه پانه موی هرکول فاتح درخشان هیاکینتوس پسر پانیاغوس به سبب نجات کل امن- فرمانده کل – این مراسم برپا شد . ” که خوشبختانه این سلسه توسط مهرداد و تیرداد پارتی در هم کوبیده شد و سلسله شاهنشاهی ایرانی اشکانیان جایگزین آن شد و دوباره ایران رو به فرهنگ کهن خود رفت و دست متجاوزان را کوتاه نمود .